ظلم و بدعت نهادینه شده در شرایطی که هر چند ظاهر دین حفظ شده اما موجب گسترش اشرافیت، فساد، فحشا، مسائل انحرافی در جامعه بود از جمله خطرات جدی بودند که اصل اسلام را تهدید می‌کردند و موجب شد که امام حسین (ع) علیه چنین فضایی قیام کند.

ریشه حساسیت‌های به وجود آمده در ساختار حکومتی اموی که بعد از مرگ معاویه عنان آن به دست یزید است را باید در اشاراتی که معاویه در وصیت‌نامه خود خطاب به پسرش نوشته، جستجو کرد.

براساس شواهد و مدارک تاریخی شمشیری که سیدالشهدا (ع) در عاشورا به دست داشتند، همان شمشیری است که پیامبر (ص) از آن در غزوات صدر اسلام استفاده کردند.

اوج قساوت در میان سپاهیان عمر سعد را باید در رفتار و اقدام اشخاصی همچون بحر بن کعب جستجو کرد؛ فردی که اقدام به قتل پسربچه‌ای کرده و پس از آن نیز در غارت اموال سیدالشهدا (ع) بی‌حرمتی را به حد کمال خود می‌رساند.

ما در مطالعه معصومین (ع) و به ویژه امام حسین (ع) اجازه نداریم که آن را با میزان فهم و درک محدود خود بسنجیم و مثلاً این ادعا را داشته باشیم که ایشان می توانستند کار دیگری انجام دهند بلکه باید این مقطع را در سیری علت و معلولی از زمان وفات پیامبر (ص) تا غیبت مهدی موعود (عج) مورد بررسی قرار داد تا نسبت زمان خود را با آن دریابیم.

گاه یک حکومت جور، ظلم و ستمی بر مردم روا می‌دارد که در آن برای خود حد و حدودی قائل است اما گاه میزان این ظلم به گونه‌ای است که روح، روان و جسم و آسایش شهروندان را نیز تحت‌الشعاع خود قرار می‌دهد که امام حسین (ع) اعتراض به این نکته داشتند.

عاشورا با وجود همه اعتبار و ارزشی که دارد و سرشار از آموزه‌های تربیتی و اخلاقی است اما کارزار میان دو جبهه مخالف است که در آن خشونت و اعمال غیرانسانی نیز از سوی گروهی وجود دارد. برخی معتقدند که در نقل و پرداختن به همه این صحنه‌ها برای کودکان و نوجوانان باید ملاحظاتی اعمال شود و بیشتر به دنبال بازگویی صحنه‌هایی سرشار از عاطفه و احساسات برای آنها بود.

به عاشورا نباید به مثابه یک جنگ فرقه‌ای و تقابل میان شیعه و سنی نگریست. این واقعه بزرگ فاجعه ای عظیم در تاریخ اسلام است و البته می‌توان برای همه ابنای بشر سرلوحه و سرمشق باشد. 

نویسنده کتاب «از عاشورای حسین(ع) تا عاشورای شیعه» معتقد است که در گذشته حادثه عاشورا بیشتر از جنبه عاطفی مورد توجه بود و از دو کلیدواژه مقتل و مظلوم بیشتر استفاده می‌شد، اما در دوران معاصر بیشتر از کلیدواژه‌های قیام و شهادت استفاده می‌شود که نشان‌دهنده نگاه به بعد سیاسی و حماسی عاشوراست.