کرب و بلا: ازجمله ویژگی‌های بارز عصر انتظار، حضور سازنده انسان منتظر در بطن رویدادهای جاری جامعه پیش از ظهور است. حضوری که به نوعی تمرین و آماده‌سازی برای همراهی با امام غایب است. تجلی این آماده‌سازی را می‌توان در حرکت جهانی اربعین مشاهده کرد. رویدادی که به‌ویژه در سالیان اخیر بستر بروز اشتراکات میان پیروان ادیان مختلف و به تبع آن زمینه‌سازی برای تحقق حکومت عدل جهانی شده است.
اما اینکه اربعین از چه وجوهی می‌تواند با مسئله انتظار و زمینه‌سازی ظهور ارتباط داشته باشد، موضوعی است که «حجت‌الاسلام حسین الهی نژاد»، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، در نشست اخیر پژوهشکده مهدویت و آینده‌پژوهی و مرکز همکاری‌های علمی و بین‌الملل و اندیشکده اربعین پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی یا عنوان «اربعین و زمینه‌سازی ظهور» بدان پرداخته است.
وی در این نشست از غدیر، عاشورا و شهادت سیدالشهدا (ع)، مهدویت و غیبت امام زمان (عج) به عنوان حوادثی نام برد که در طول تاریخ اسلام رخ داده و هریک از این حوادث به نحوی در جوامع اسلامی و در زندگی فردی و اجتماعی مسلمانان، مخصوصاً شیعیان تأثیرگذار بوده و بر اساس این مؤلفه‌ها، زندگی فرهنگی و دینی باورمندان اسلامی و شیعی سامان گرفته است.
به گفته حجت‌الاسلام الهی نژاد، یکی از این مؤلفه‌ها؛ اربعین و مراسم پیاده‌روی است که در طول تاریخ اجرایی شده و شیعیان با پای پیاده به سوی مرقد مطهر حضرت سیدالشهدا (ع) و برای رسیدن به آن نگاه متعالی دینی حرکت کرده‌اند و آن را هرساله ادامه داده‌اند.
وی با طرح این سؤال که این حوادث مختلف، چه ارتباطی با یکدیگر دارند و از سوی دیگر اربعین چه ارتباطی با مهدویت، انتظار و زمینه‌سازی ظهور دارد؟ چنین بیان کرد که مهدویت و اربعین به نحوی نسبت به یکدیگر تعامل دو سویه دارند؛ یعنی هم مهدویت در اربعین تأثیرگذار است و برای تکامل آن نقش ایفا می‌کند و هم اربعین در زمینه‌سازی ظهور حضرت مهدی (عج) نقش‌آفرین است. پس این مقولات مهم همانند اربعین، ظهور، انتظار، زمینه‌سازی و این قبیل مباحث باید بررسی علمی شده و نسبت تعاملی آنها روشن شود.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در تبیین اهمیت پیاده‌روی اربعین به روایات وارد شده از ائمه اطهار اشاره کرد و ادامه داد: حضرت امام صادق (ع) در اهمیت اربعین فرمودند: «کسانی که به قصد زیارت سیدالشهدا (ع) در این مسیر قرار می‌گیرند، هر قدمی که برمی‌دارند برای آنها ثواب نوشته می‌شود و این کار باعث از بین رفتن گناه و معصیت و ترفیع درجه برای زائر است. خداوند مَلِکی را بر این زائری که قصد کرده به زیارت برود قرار می‌دهد و این ملک ثواب‌ها را یادداشت و وقتی زیارت تمام شد خطاب به وی گفته می‌شود برو که تو بخشیده شده‌ای و دیگر گناهی نداری.»
امام حسن عسکری (ع) نیز در بیان شاخصه‌های مؤمن به پنج خصلت اشاره می‌کنند که شامل نمازهای یومیه، زیارت اربعین، انگشتر به دست راست کردن، سر بر سجده گذاشتن و بلند گفتن بسم‌الله در نماز است. این دو روایت بیانگر این مطلب است که زائرین اهل‌بیت (ع) هم جزء مؤمنین و هم دارای درجات عالی هستند و هم اینکه گناهان آنها محو و بر ثوابشان افزوده می‌شود. این جایگاه مهم زیارت اربعین و همچنین پیاده‌روی در این مسیر است.
حجت‌الاسلام الهی نژاد، در ادامه این مبحث به سخنان رهبر انقلاب پیرامون نقش پیاده‌روی اربعین در تحقق تمدن نوین اسلامی اشاره کرد که این راهپیمایی می‌تواند زمینه‌ساز تحقق نهایی هدف امت اسلامی، یعنی تشکیل تمدن عظیم و نوین اسلامی باشد و بر همین اساس باید پیوندهای مستحکم میان مسلمانان اعم از شیعه و سنی و سایر اقوام ایجاد شود
بخش دیگری از نشست اربعین و زمینه‌سازی ظهور به بحث چرایی پیوند اربعین و انتظار و تبیین ماهیت شناختی مسئله ظهور اختصاص یافت که حجت‌الاسلام الهی نژاد ذیل این مبحث به سه محور کلی اشاره کرد. نخست خلط مبحث ظهور و قیام در میان مردم و خواص است. وی در این خصوص اظهار داشت: خیلی دیده می‌شود که ظهور و قیام در کنار هم یکسان پنداشته می‌شوند، اما این دو متفاوت هستند. این دوگانگی در روایتی از امام صادق (ع) نیز آمده و آن حضرت نیز به ظهور و قیام اشاره کرده‌اند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در ادامه سه بحث مهم پیرامون ظهور و نسبت آنها با اربعین را مطرح کرد و اظهار داشت: اولین بحث، نشانه‌های ظهور به معنای علائم ظهور است و فرقی نمی‌کند نشان دادن این علائم پس از ظهور یا قبل از آن باشد. ظهور برای مردم بسترهای زندگی صحیح و سالم را فراهم می‌کند و همه خوبی‌ها همراه ظهور است اما اربعین و پیاده‌روی آن در قالب نشانه‌های ظهور مطرح نیست و در هیچ روایتی اشاره‌ای به این موضوع نشده است.
شرایط ظهور نیز مبحث دیگری است که توسط بزرگان دینی ما همانند شیخ صدوق، شیخ طوسی، سید مرتضی و شیخ مفید نیز بیان شده است، ازجمله شیخ طوسی می‌گوید ظهور در یک مثلث سه ضلعی قابل تحقق است که یکی از اضلاع آن اراده حق‌تعالی است. دومین مورد، اراده امام زمان و سومین ضلع، اراده و آمادگی مردم است. وقتی این بحث را با اربعین تطبیق دهیم در اینجا نیز نمی‌توان گفت اربعین از شرایط ظهور است، بنابراین وظیفه ما این است که به سوی آمادگی گام برداریم و شرایط ظهور را فراهم کنیم. چراکه مردم در اجرایی شدن ظهور نقش مهمی بر عهده دارند.
نقش مردم در زمینه‌سازی ظهور مبحث سومی بود که حجت‌الاسلام الهی نژاد ذیل موضوع ارتباط اربعین و ظهور مطرح کرد و اظهار داشت: روایات مختلفی داریم که زمینه‌سازی ظهور را از جایگاه مردم تعریف کرده و آنها را مسئول غیبت امام معصوم دانسته و تصریح شده است غیبت محصول اراده خدا یا امام معصوم نبوده بلکه در فضا و تنگنای بی‌مهری و بی‌توجهی مردم به امام معصوم رخ داده است بنابراین خود مردم هم باید باعث ظهور امام غایب شوند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در خاتمه این نشست به ارتباط دوسویه اربعین و انتظار اشاره و تصریح کرد: به طور کلی می‌توان گفت میان اربعین و زمینه‌سازی ظهور تعامل و ارتباط دو سویه وجود دارد یعنی هم اربعین عامل ترویج و اشاعه مهدویت و انتظار می‌شود و هم زمینه‌سازی ظهور به نحوی ترویج اربعین است.
