کرب و بلا؛ حجت‌الاسلام و‌المسلمین حمیدرضا مطهری؛ عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در نشست «سوگواری عاشورا؛ بایسته‌ها و آسیب‌ها»، با اشاره به اهمیت سوگواری برای امام حسین (ع)، گفت: سیره ائمه (ع) در این مورد بسیار توجه داشته است و در این مورد می‌توان به دو دسته از روایات اشاره کرد. دسته نخست روایاتی است که فضیلت عزاداری بر امام حسین (ع) را معرفی می‌کند و ثواب زیادی را بر اشک ریختن بر امام حسین (ع) ذکر کرده‌اند و دسته دوم روایاتی است که به سوگواری معصومان (ع) حتی پیش از شهادت امام حسین (ع) اشاره دارند.
وی ادامه داد: در این راستا برخی از روایات حکایت از آن دارند که پیامبر اکرم (ص) متعدد در خطاب به امام علی (ع) یا برخی از اصحاب و یارانشان مطالبی دارند که سفارش از اندوه بر مصیبتی دارد که بر امام حسین (ع) وارد می‌شود.
حجت‌الاسلام مطهری تصریح کرد: از امام علی (ع) نیز روایاتی وجود دارد که از آن جمله گزارشی است که در ضمن اخبار مربوط به جنگ صفین مطرح شده است و طی آن امام (ع) در این جنگ اصحاب خود را از شهادت امام حسین(ع) باخبر کردند.
این عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در ادامه افزود: براین اساس حضرت زهرا (س) نیز روایاتی از پیامبر(ص) شنیدند که نشان می‌دهد از شنیدن این اخبار متأثر شدند اما با این وجود در پی بشارتی که از پیامبر (ص) شنیدند، صبر پیشه کردند. ملاحظه می‌کنید که اینها نمونه‌هایی از اندوه معصومین (ع) پیش از شهادت است که در جای خود باید بررسی شوند.
این پژوهشگر دینی تأکید کرد: با این حال، چیزی که برای ما می‌تواند به عنوان الگو مورد توجه قرار بگیرد و شاید بشود همین را به عنوان بایسته‌های سوگواری بر امام حسین (ع) یاد کرد، سیره ائمه (ع) پس از شهادت امام حسین (ع) است؛ یعنی اگر بناست بایسته‌ها را بدانیم، آنچه لازم است مورد توجه باشد سیره اهل بیت (ع) در سوگواری بر امام حسین (ع) و اصحابشان است.
وی تلاش اهل بیت (ع) را در جریان برپایی مراسم سوگواری امام حسین (ع) بسیار بااهمیت دانست و گفت: اهل بیت (ع) همواره بر زنده نگه داشتن نام امام حسین(ع) و یاد عاشورا تأکید داشتند و اینکه این واقعه هرگز فراموش نشود، در عین حال باید به عصر و زمانه آنها هم توجه کنیم. باید بدانیم که دوره اهل بیت (ع) چطور بوده است و باید دید اهل بیت (ع) در چه بستری یاد و خاطره عاشورا را حفظ کردند.
حجت‌الاسلام مطهری به ترسیم فضای دوران اهل بیت (ع) که معاصر با حکام جور اموی و عباسی بود، پرداخت و گفت: به طور طبیعی امویان نمی‌خواستند واقعه عاشورا و قیام امام حسین(ع) زنده بماند و برخی از امویان نیز بر عمق فاجعه واقف بودند و می‌دانستند در افتادن با امام حسین (ع) و اهل بیت(ع)، عامل برافتادن آنها بوده است، اما با این وجود اجازه ندادند که نام امام حسین (ع) آنچنان که باید و شاید مطرح شود و نگذاشتند اخبار عاشورا آن طور که انتظار می‌رفت در آن زمان منتشر شود و تلاش کردند تا عاشورا فراموش شود.
امویان عاشورا را روز جشن و شادی می‌دانستند
وی ادامه داد: در این راستا حتی امویان روز عاشورا را روز جشن و شادی دانستند و در دوران امویان، روز عاشورا به عنوان یکی از روزهای جشن و شادمانی مطرح شد، به نحوی که حتی مورخین و طرفداران اموی نیز به این نکته توجه داشته‌اند. بنابراین امویان سعی کردند عاشورا مخفی و فراموش شود.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی اظهار داشت: با وجود همه این ممانعت و محدودیت‌ها ائمه (ع) تلاش کردند تا این اخبار هم به صورت صحیح به دست ما برسد و هم اینکه از تحریف مصون بماند و نام امام حسین (ع) و واقعه عاشورا آن‌طور که رخ داده در اختیار نسل ای بعدی قرار گیرد.
عباسیان در عزاداری امام حسین (ع) سختگیرتر بودند
وی به وضعیت اقامه عزا در دوره عباسیان اشاره کرد و گفت: عباسیان علی‌رغم اینکه شعارشان «الرضا من آل محمد» بود و با این شعار قدرت گرفتند و در شعارهای خود خونخواهی امام حسین (ع) را نیز مطرح کردند، اما وقتی به قدرت رسیدند، به نوعی بر امام حسین (ع) سخت‌گیری کردند که روی امویان را سفید کردند اما با این وجود اهل بیت (ع) در این دوره تمام تلاششان این بود که عاشورا و نام امام حسین (ع) زنده بماند و بر ذکر مصیبت در روز عاشور توجه داشتند.
حجت‌الاسلام و‌المسلمین مطهری اذعان کرد: نخستین قدم در عزاداری بر اهل بیت (ع) را می‌توان از دوران نخستین واقعه دانست یعنی جایی که حضرت زینب (س) بر جدش شِکوِه کرد که این وضعیت را امت تو بر سر امام حسین (ع) آورده‌اند و سپس امام سجاد (ع) در فرصت‌های مختلف این واقعه را منتقل کردند که نمونه بارز آن در مجلس یزید است که امام سجاد (ع) خود را به نوعی معرفی کردند که ورق در همان مجلس برگشت و آنچه یزید می‌خواست نه‌تنها محقق نشد بلکه مجبور شد گناه اتفاق را به گردن عبیدالله بن زیاد بیندازد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تصریح کرد: پس از اینکه اهل بیت(ع) به مدینه برگشتند، امام سجاد(ع) در زنده نگه داشتن یاد عاشورا به اندازه‌ای تلاش کردند که گفته شده امام سجاد (ع) یکی از گریه کنندگان عالم است که هرگاه آب می‌خورد اشک می‌ریخت و هنگامی که به امام (ع) اعتراض کردند، امام (ع) به یعقوب اشاره کردند که او چندین فرزند داشت که یکی از آنها مخفی بود و می‌دانست که زنده است اما به اندازه‌ای گریه کرد که نابینا شد و من به چشم خود دیدم که خاندانم را به شهادت رساندند.
وی با اشاره به تداوم این روند یعنی برپایی مجلس عزاداری برای امام حسین (ع) گفت: برخی افراد نزد امام باقر(ع) می‌آمدند و اشعاری را مطرح می‌کردند. فردی به نام کمیت آمد و اشعاری را در رثای امام حسین (ع) خواند در حالی که خانواده امام باقر(ع) در پشت پرده بودند و به نوعی مجلس خانگی عزای امام حسین(ع) شکل گرفته بود. در این عصر، امام باقر(ع) می‌آید و مجلس عزاداری و سوگواری برای امام حسین (ع) تشکیل می‌دهند و وقتی اشعار را می‌شنوند هم برای کمیت دعا می‌کنند و هم تشویق می‌کنند که این رویه را ادامه دهند یعنی هم شعر گفتن در رسای امام حسین (ع) و هم مدح اهل بیت (ع) مورد توجه بوده است.
امام هادی (ع) برای زنده نگه داشتن ذکر امام حسین (ع) دستور به زیارت داد
حجت‌الاسلام و‌المسلمین مطهری، دوران امام هادی (ع) را واجد محدودیت‌ها و سختگیری‌های زیادی از سوی حکومت عباسی دانست و گفت: با این وجود امام هادی (ع) به گونه دیگری ذکر امام حسین (ع) را زنده نگه داشتند که دستور به زیارت بود. اینها راه‌هایی بود که ائمه (ع) برای حفظ نام و یاد امام حسین (ع) از آنها بهره گرفتند. بنابراین ذکر نام امام حسین(ع) با روش‌های مختلف و برپایی مجالس روضه امام حسین(ع) در سیره اهل بیت(ع) وجود داشته است.
وی ادامه داد: با این وجود اما باید بدانیم که سوگواری عاشورا در عین تمام اهمیت و عظمتی که دارد و باید مورد توجه باشد، گاهی اوقات ممکن است با برخی آسیب‌ها نیز همراه شود. یکی از آسیب‌هایی که ممکن است در ذکر واقعه عاشورا و فجایع عاشورا به عنوان یک آسیب مطرح شود، ذکر اخبار غیرواقعی یا اخبار دروغ است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در پایان گفت: برای نمونه یکی از مطالبی که برای جلب توجه بیشتر مطرح می‌شود، بحث عروسی قاسم بن‌الحسن(ع) است که قاسم را به عنوان تازه‌داماد کربلا مطرح می‌کنند و حتی در برخی از مجالس ممکن است دست بزنند و هلهله کنند که مجلس عروسی قاسم است و بعد سراغ روضه او می‌روند. در جایگاه قاسم تردیدی نیست، اما اینکه او را به عنوان تازه داماد کربلا بدانیم درست نیست و آنچه در این زمینه مطرح می‌شود صحت ندارد، بنابراین باید از ذکر مطالب غیرواقعی که آسیب می‌زند، پرهیز شود.
