کرب و بلا؛ محمد بن اشعث از جمله افرادی است که سهم بسزایی در ارائه خدمات به دستگاه خلافت یزید دارد و از زمانی قبل از وقوع واقعه کربلا تا موسمی پس از آن، تحت فرمان عبیدالله بن زیاد بوده است.
در میزان منفور بودن ابن اشعث همین بس که امام صادق (ع)، پدرش اشعث بن قیس را در شهادت امام علی (ع) دخیل دانسته‌اند و خودش را نیز در شهادت امام حسین (ع) شریک معرفی کرده است، ضمن آنکه امام ششم از نقش جعده، خواهر ابن اشعث در شهادت امام حسن (ع) نیز به تفصیل سخن گفته اند. (1)
مادر او، اُم‌فروه دختر ابوقحافه بوده است و از این جهت او را باید خواهرزاده خلیفه اول دانست. (2) و برادرش قیس بن اشعث نیز در واقعه کربلا در سپاه عمر بن سعد و در قتال با امام حسین (ع) حاضر بوده است. بود.(3)
اما سالها پیش از واقعه کربلا، محمد بن اشعث از جمله کسانی بود که علیه حجر بن عدی، شهادت داده است اما در تاریخ بیشترین شهرت او به واسطه دستگیری مسلم بن عقیل پس از اطلاع از اختفای او در خانه پیرزنی به نام طوعه است که به همراه شرطه و سربازانی اقدام به این کار کرد و مسلم را اسیر شده به نزد عبیدالله در دارالاماره کوفه آورد. (4)
تاریخ دلیل دست کشیدن از درگیری مسلم با عمال ابن اشعث را چنین نقل می‌کند که مسلم به این شرط خود را تسلیم او کرد که او نیز قول دهد تا پیکی به جانب امام حسین (ع) بفرستد تا مانع از عزیمت امام به کوفه شود و از همان راهی که آمده‌اند بازگردند در حالیکه هیچگاه ابن اشعث به این وعده عمل نکرد.
رفتار ضد و نقیض ابن اشعث در جریان ماجرای کربلا، نشان از دو مطلب دارد؛ یکی اینکه یا او اساساً هیچ اعتقادی نسبت به برحق بودن امام حسین (ع) و یارانش ندارد و دیگر اینکه آنچنان جو خفقان و رعب و وحشتی را عبیدالله در کوفه و اطراف و اکناف آن حاکم کرده بود که هیچ کس ولو اگر در دل به حقانیت حسین بن علی (ع) معترف باشد، جرات ابراز و اظهار آن را نداشت؛ همچنانکه ابن اشعث در ماجرای کربلا و رویارویی دو لشکر اساساً انتساب امام حسین (ع) به پیامبر (ص) را منکر شد که همین امر موجب شد تا امام حسین (ع) او را نفرین کند و به قتال با ایشان اشتیاق نشان دهد.(5)
در نحوه مرگ ابن اشعث اقوال گوناگونی ذکر شده است. برخی منابع گفته‌اند پس از نفرین امام حسین (ع)، ابن اشعث برای قضای حاجت به کناری رفت که همین حین عقربی او را نیش زد و جان داد. (6)
اما قول مشهور، مرگ او توسط مختار ابوعبید ثقفی را تأکید می‌کند. همچنانکه او وقتی خود را در برابر قیام مختار بی‌پناه یافت به اردوگاه مصعب بن زبیر گریخت و او را به جنگ با مختار تحریک کرد و سرانجام در سال 67 در جریان جنگ مصعب با مختار کشته شد.(7)
پانویس
1ـ الکافی، کلینی، ج8، ص167
2ـ الاستیعاب، ابن عبدالبر،ج4، ص 195
3ـ تاریخ طبری، ج5، ص423
4ـ مقاتل‌الطالبیین، اصفهانی، ص107
5 ـ الفتوح، ابن اعثم، ج 5، صفحه 97
6 ـ مقتل‌الحسین، مقرم، ص240
7 ـ اخبار الطوال، ص 301-304
