به گزارش پایگاه تخصصی امام حسین علیه‌السلام کرب‌وبلا، نشست هم‌اندیشی «تجلی‌گاه آموزه‌های قرآن در اربعین»، با حضور عبدالهادی فقهی‌زاده، معاون قرآن و عترت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و با سخنرانی مجید معارف، رئیس دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران، انسیه خزعلی، نویسنده و استاد دانشگاه الزهراء و لاله افتخاری، نویسنده، عضو هیات علمی و استادیار دانشگاه شاهد در سالن جلسات معاون قرآن و عترت چهارشنبه 18 مهرماه برگزار شد.
مجید معارف در این نشست سخنان خود را با محوریت «تحلیل قرآنی فقراتی از زیارت اربعین»، آغاز کرد و گفت: ما باید پشتوانه‌های قرآنی زیارت اربعین را استخراج کنیم. به‌طور کلی دو زیارت اربعین مأثور و غیرمأثور داریم که این دو زیارت منابع نسبتا تاریخی وقدیمی دارند که زیارت اربعین در کتاب‌های قدیمی مانند «تهذیب الاحکام» شیخ طوسی آمده است.
وی با ذکر چند نکته از کتاب بحار الانوار علامه مجلسی ادامه داد مرحوم مجلسی در جلد 98 بحالار الانوار، یک باب مستقیم با عنوان «زیارت الاربعین» آورده که غیرمأثور است چون به معصوم انتساب پیدا نکرده و از زبان جابر بن عبدالله انصاری بیان شده است. در بین سلام‌هایی که در این زیارت وجود دارد، وقتی به یک شهادت‌نامه می‌رسد، می‌بینیم که جابر این معرفت را دارد که امام حسین (ع) را حی می‌داند که سلام‌ها را می‌شنود و جواب می‌دهد. اصل لذت بردن از زیارت، نوعی اعتقاد به شنیدن جواب از معصومان است.
در خصوص یک رشته عهدهایی از خدا از زبان امام صادق (ع) اشاره کرد و بیان داشت: پیامبر اسلام قرآن را برای ما آورد که در آن اوامر و تکالیفی وجود دارد که عهد خدا با ما است. اگر به‌صورت جزئی‌تر بخواهیم به این موضوع نگاه کنیم، صورت برخی عهدها در قرآن مشخص است مانند پرستش خداوند.
این استادتمام دانشگاه تهران، با تاکید بر زیارت علامه مجلسی از تهذیب الاحکام شیخ طوسی بیان کرد: در زیارت دوم یک حدیث مُسند و مأثور با سلسله سند است. اگر این زیارت را از لحاظ ساختاری تحلیل کنیم، چهار فراز مهم دارد؛ فرازهای اول و سوم مجموعه‌ای از سلام‌ها است که این سلام‌ها برخی از ویژگی‌های اعتقادی، اخلاقی و ایثاری امام حسین (ع) را در اختیار ما قرار می‌دهد. در فرازهای دوم و چهارم، بیشتر یک رشته شهادت‌نامه دیده می‌شود. روی تک‌تک سلام‌ها و شهادت‌نامه‌ها می‌توان پشتوانه‌های قرآنی ارائه داد. در این مجال تنها به یک یا دو فقره اشاره می‌کنیم.
این نویسنده و پژوهشگر افزود: اینجا صحبت از دو عهد است؛ عهدی که امام حسین (ع) در ارتباط با خدا به آن وفا کرده و دیگری بحث وعده‌هایی است که خداوند در ارتباط با امام حسین (ع) دارد و به آن‌ها جامه عمل پوشانده است. حال باید دید به‌طور کلی چه عهدها و قراردادهایی بین انسان و خدا هست؟ در قرآن در موارد متعددی صحبت از قراردادهای دوجانبه در صورت‌های گوناگون بین انسان و خداست. قراردادهایی که یک‌جاهایی خداوند می‌تواند روی آن‌ها مطالبه داشته باشد. این قراردادها در برخی آیات نسبت به کل انسان‌های عالم است و گاهی خاص بوده و طایفه‌ای از انسان‌ها مانند بنی‌اسرائیل را در بر می‌گیرد. رشته‌هایی بین انسان و خدا وجود دارد که از طریق آن‌ها انسان می‌تواند کارهایی انجام دهد و خداوند هم پاداش‌هایی ارائه دهد.
رئیس دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران، در خصوص یک رشته عهدهایی از خدا از زبان امام صادق (ع) اشاره کرد و بیان داشت: پیامبر اسلام قرآن را برای ما آورد که در آن اوامر و تکالیفی وجود دارد که عهد خدا با ما است. اگر به‌صورت جزئی‌تر بخواهیم به این موضوع نگاه کنیم، صورت برخی عهدها در قرآن مشخص است مانند پرستش خداوند.
وی به ذکر چند نمونه از عهدها پرداخت و اظهار داشت: به عنوان چند نمونه از این عهدها، می‌توان به آیات 83 و 84 سوره مبارکه بقره اشاره کرد که خداوند در این آیات با بنی‌اسرائیل میثاقی بسته است. همچنین نمونه دیگری از میثاق خداوند با این قوم در آیه 12 سوره مبارکه مائده دیده می‌شود.
وی با اشاره به سنت اربعین‌نویسی، افزود: این سنت از قرن سوم تا پانزدهم و امروز هم ادامه دارد. بزرگمردی همچون علامه مجلسی علاوه بر کتاب ارزشمند «بحارالانوار» و ده‌ها عنوان کتاب دیگر، یک کتاب گرانسنگ نیز با عنوان «اربعون حدیثا» یا «شرح أربعین حدیث» دارد که از بهترین کتاب‌ها در این موضوع است.
معارف ادامه داد: امام حسین (ع) در حرکت به سمت کربلا، از فلسفه قیام خود پرده‌برداری می‌کند، چرا که جهاد یکی از عهدهایی است که خداوند در قرآن از انسان گرفته است. همزمان امام حسین (ع) و عبدالله بن زبیر بر علیه یزید قیام کردند ولی قیام عبدالله در تاریخ منفور است و مورد قبول هیچ‌کس نیست و کسی نیز بر او و برای حقانیت او اشک نریخت، ولی حسین بن علی (ع) در تاریخ برای همیشه بلندآوازه شد. تک‌تک عهدهای خداوند در قرآن در شخصیت امام حسین (ع) پیاده شده و به آن‌ها وفا کرده است. آن حضرت و قیامش پس از 1400 سال از آن ماجرا، هنوز برای مسلمانان و غیرمسلمانان الهام‌بخش است.
این استادتمام دانشگاه تهران در ادامه بحث اظهار کرد: چه در زیارت عاشورا و چه در زیارت مأثور اربعین، تعدادی لعن آمده است. گاهی به شیعه انتقاد می‌شود که در این زیارات این همه لعن دیده می‌شود؟! لعن خاستگاه قرآنی دارد و اولین لعن‌کننده عالم نیز پروردگار است که ابلیس را لعن کرد. از جمله گروه‌هایی که مشمول لعن در قرآن هستند، تارکان امر به معروف و نهی از منکر و نقض‌کنندگان عهد و پیمان هستند. امام حسین (ع) هدف قیام خود را احیای امر به معروف و نهی از منکر اعلام کرده و در کربلا دشمنان، عاملان به منکر بودند. از اینجا متوجه می‌شویم چرا در زیارت عاشورا و زیارت اربعین این همه لعن آمده است.
وی با اشاره به سنت اربعین‌نویسی، افزود: این سنت از قرن سوم تا پانزدهم و امروز هم ادامه دارد. بزرگمردی همچون علامه مجلسی علاوه بر کتاب ارزشمند «بحارالانوار» و ده‌ها عنوان کتاب دیگر، یک کتاب گرانسنگ نیز با عنوان «اربعون حدیثا» یا «شرح أربعین حدیث» دارد که از بهترین کتاب‌ها در این موضوع است.
رئیس دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران در بخش پایانی سخنان خود گفت: به ما توصیه شده که سرگذشت بنی‌اسرائیل را به روایت قرآن زیاد بخوانیم. سفارش شده سرگذشت‌های بنی‌اسرائیل در قرآن با تدبر خوانده شود چون نظیرش در این امت اتفاق می‌افتد. آن‌ها نهی شدند از منکر و ترک امر به معروف و قتل پیامبران و صالحان و نقض عهد و پیمان‌های الهی و تحریف حقایق و کلمات الهی. در «الارشاد» شیخ مفید تمام این اعمال به بنی‌امیه نسبت پیدا کرده است. اشتراکات زیادی بیان اتفاقات در بین قوم بنی‌اسرائیل و مسلمانان دیده می‌شود. مجموع دو زیارت عاشورا و اربعین، به شیعه امام حسین (ع)، قدرت موضع‌گیری و در صحنه بودن در رکاب امام را می‌دهد. شیعه امام حسین (ع)، موضع دارد، خط دارد با امامی که مظهر صادقین و از زمره صالحین است.
