نشست «نقش محمد حنفیه در تاریخ اسلام» با سخنرانی محمدحسین رجبی دوانی و حجت الاسلام نظری منفرد، عصر روز گذشته، نهم مرداد ماه در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.
حجت الاسلام نظری منفرد ضمن تقدیر و تشکر از خانه اندیشمندان علوم انسانی، پرداختن به موضوع محمدبنحنفیه را در ارتباط با مباحث تاریخ اسلام بسیار مهم برشمرد و سخنان خود را در چهار محور اصلی با موضوعات؛ 1) نسب شناسی محمدبنحنفیه 2) شخصیت شناسی ایشان 3) رویداد‌هایی که در آن زمان اتفاق افتاده و موضع گیری محمدبنحنفیه چگونه بوده و چه نقشی در جنگ‌ها ایفا کردند 4) همراهی نکردن وی در صحنه کربلا، بیان کرد.
وی در ادامه تصریح کرد: نسب ایشان محمد‌بن‌امیرالمومنین (ع) است و از نظر پدر، فرزند امام علی علیه‌السلام است، ولی مشهور به محمدبنحنفیه شده است، مادر محمدبنحنفیه شخصیت بزرگی است، در هر صورت این فرزند امام علی (ع) به قبیله مادری خود ملقب شده است.
مادر حنفیه، خوله، دختر جعفر پسر قیس‌بن‌سلمه است که این‌ها مسکن‌شان در یمامه بوده و مادر ایشان از اسیران یمامه است؛ بعد از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم نیز برخی‌ها واقعا مرتد شدند، برخی‌ها نیز به ارتداد متهم شدند، این قبیله‌ای که مادر حنفیه از آنجا بود نیز جزء همین دسته دوم قرار می‌گیرند. روایتی داریم که امام علی (ع) با مادر حنفیه ازدواج کرد، لذا حنفیه مادر ایشان است و برخی اوقات، برخی افراد به مادر انتساب داده می‌شدند.
نظری منفرد بیان کرد: در مورد علت این انتساب به مادر نیز مرحوم مامقانی می‌گوید، چون مادر او خوله، دختر جعفر پسر قیس‌بن‌سلمه است که این‌ها مسکن‌شان در یمامه بوده و مادر ایشان از اسیران یمامه است؛ بعد از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم نیز برخی‌ها واقعا مرتد شدند، برخی‌ها نیز به ارتداد متهم شدند، این قبیله‌ای که مادر حنفیه از آنجا بود نیز جزء همین دسته دوم قرار می‌گیرند. روایتی داریم که امام علی (ع) با مادر حنفیه ازدواج کرد، لذا حنفیه مادر ایشان است و برخی اوقات، برخی افراد به مادر انتساب داده می‌شدند.
وی در ادامه با اشاره به شخصیت محمدبنحنفیه تصریح کرد: اما در مورد شخصیت ایشان باید به حدیثی از امام علی (ع) اشاره کنم که قسمتی از آن مربوط به محمدبنحنفیه است، امام (ع) فرمود که محمدان ابا دارند از این که خدا معصیت شود؛ این چهار محمد عبارت از محمد‌بن‌جعفر، محمد‌بن‌ابی حذیفه، محمد‌بن‌ابی بکر و محمد‌بن‌علی (ع) هستند. برخی ناظران به این روایت می‌خواهند بگویند که از نظر سندی فوق تعدیل است و سند بسیار صحیحی دارد.
وی بیان کرد: ایشان یک شخصیت دانشمندی بوده و در مکتب امام علی (ع) تربیت شده است و خلق و خوی امام (ع) در او تاثیرگذار بوده است، در مباحث فقهی و در مورد کیفیت وضوی امام علی (ع) نیز برخی روایات به او بر می‌گردد. از ایشان سؤالی شد که شما در زندگی چگونه جهت‌گیری می‌کنید؟ در پاسخ می‌گوید من عقل را از درون حاکم کردم و عقل و شرع حکم کردند که از خردمندان عالم تبعیت کنم و قرآن نیز بر همین موضوع صحه گذاشته است.
نظری منفرد تصریح کرد: اما در باب شجاعت ایشان باید گفت که کتاب‌هایی نوشته شده و برخی از آن‌ها در قالب نظم بودند و شجاعت او را به نظم درآورده بودند؛ خطبه‌ای نیز امام علی (ع) در نهج‌البلاغه دارند و می‌گویند این جمجمه‌ات را به خداوند عاریه بده، امام علی (ع) فرزند خود را به جبهه می‌فرستادند و شواهدی در این زمینه وجود دارد که حکایت از حضور وی در صفین و جمل دارد.
وی بیان کرد: در جنگ جمل رشادت‌های زیادی را نشان داد و برخی از اصحاب به امام علی (ع) گفتند اگر حسنین (ع) فرزندان شما نبودند، بهترین فرزند شما محمد حنفیه بود و امام (ع) در اینجا فرمودند: چه کسی را به چه کسی مقایسه می‌کنید؟ ماه کجا و خورشید کجا؟ این‌ها اصلا قابل مقایسه نیستند، در هر صورت نتیجه اینکه، ایشان مرد شجاع و دانشمندی بوده است و مطالب دیگر در مورد علت غیبت ایشان در کربلا و ... در بخش دیکری مطرح می‌شود.
در ادامه این نشست، دکتر محمد حسین رجبی دوانی ضمن تقدیر و تشکراز خانه اندیشمندان علوم انسانی اظهار کرد: در تاریخ و به ویژه با اهتمام قران مجید آموزه‌ها وعبرت‌ها ودرس‌های فراوانی است و آنکه قران بسیار به مسائل تاریخی اهتمام ورزیده است برای گرفتن درس‌ها از جنبه مثبت وعبرت‌ها از جنبه‌های منفی.
ما دو نوع نقل چه در حدیث چه درتاریخ در خصوص محمدبنحنفیه داریم برخی نشان دهنده جنبه‌های مثبت اوست و برخی نشان دهنده جنبه‌های منفی او.
اینکه به هر قیمتی اگر منتسبان اهل بیت (ع) لغزشی دارند را توجیه کنیم صحیح نیست، امام رضا (ع) برادری به نام زید دارند که او در قیام علیه مامون حضور داشت و در بصره نیز برخی از آن‌ها را کشت، اما در ادامه مامون زید را دستگیر کرد و به امام رضا (ع) نیز منت گذاشت که او را به خاطر تو بخشیدم، بعد بحثی بین او و امام (ع) ایجاد شد، امام (ع) گفت: «تو فکر کردی، چون فرزند حضرت زهرا (س) هستی مجازاتی نداری»، امام (ع) می‌گوید تو اصلا مانند زید شهید نیستی و یا جعفر کذاب که برادر و فرزند امام (ع) است و در باطل بودن او شکی نیست، اما برخی از روی شدت ارادت به اهل بیت (ع) آمده‌اند توجیه کرده‌اند که او جعفر تواب شده و توبه کرده است، اما این گونه نیست. کسی که باعث شد امام کاظم (ع) توسط هارون دستگیر و شهید شود نیز برادرزاده امام (ع) یعنی علی‌بن‌اسماعیل بوده است. با این حال این شخص توبه هم کند آیا قابل قبول است؟ البته محمدبنحنفیه این گونه نیست و در تاریخ و حدیث دو نوع حرف در مورد او داریم که برخی جنبه‌های مثبت و برخی جنبه‌های منفی او را گزارش کرده‌اند.
ما دو نوع نقل چه در حدیث چه درتاریخ در خصوص محمدبنحنفیه داریم برخی نشان دهنده جنبه‌های مثبت اوست و برخی نشان دهنده جنبه‌های منفی او.
ما دو نقل متفاوت راجع به محمد در جنگ صفین داریم یکی اینکه در کمک به امیرالمومنین اعتراض می‌کند که من برادر حسنین هستم که شما من را چند بار به کام مرگ فرستادین اما اجازه حضور حسن وحسین را در جنگ نداده‌اید.
اگر سند این نقل درست باشد نشان دهنده عدم معرفت او به بحث ولایت و شناختش به ولایت هست. وی در ادامه افزود: او فرزند امام (ع) است، اما همین قدر که به خود اجازه دهد و خود را با امام معصوم مقایسه کند و به زبان آورد و گلایه کند را ضعف می‌دانم و از این فرد قابل قبول نیست، یا مورد دیگری در مورد ایشان در حدیث است که امام علی (ع) در بستر شهادت است و می‌گوید مَثل من مانند یعقوب است که 12 پسر داشت و گفت: همان گونه که یعقوب سفارش یوسف را کرد به حسنین (ع) سفارش می‌کنم، اما یکی از فرزندان امام علی (ع) که نااهل است و برخی گفتند عمر‌بن‌علی و برخی گفته‌اند عبیدالله است در این جلسه گستاخی می‌کند و به محمدبنحنفیه می‌گوید دستت را جلو بیاور تا با تو بیعت کنم. در واقع او در اینجا حرف امام (ع) را نقض می‌کند و امام علی (ع) نیز او را طرد می‌کند و از خود می‌راند. بحث این است که اگر این نقل درست باشد عدم برخورد خود محمدبنحنفیه نسبت به این فرد را داریم که او با این فرد مقابله نمی‌کند و در این نقل نیامده که در ارتباط با رفتار غلط برادر خود عکس‌العملی نشان دهد که جای سؤال و تامل است.
ادامه دارد...
