به گزارش پایگاه تخصصی امام حسین علیه‌السلام کرب‌وبلا، کتاب ترجمه و شرح رساله حقوق امام سجاد (ع) همراه با قصه‌ها و عبرت‌ها با ترجمه محمدحسین احمدیار و به همت انتشارات یاس بهشت منتشر شد. رساله الحقوق عنوان حدیثی طولانی از امام سجاد (ع) است. این حدیث حاوی بیش از 50 تکلیف و وظیفه مؤمن نسبت به دیگران است.
رساله حقوق همچون درس‌نامه اخلاقی مؤمن در حوزه روابط فردی و اجتماعی است. وظایف فرزند در برابر پدر، مادر، وظایف همسران نسبت به یکدیگر و فرزندان و نیز وظیفه همسایه، استاد، شاگرد، امام جماعت و حکومت از جمله موضوعات این رساله است.
فهرست کتاب رساله حقوق امام سجاد (ع) به شرح ذیل است:
بزرگترین حق خداوند
فصل اول: حق نفس
حق نفست، حق زبان، حق شنوایی، حق بینایی، حق پاهایت، حق دست تو، حق شکم، حق عورت
فصل دوم: حق اعمال
حق نماز، حق روزه، حق صدقه، حق حج، حق قربانی
فصل سوم: حق سرپرستان
حق رهبر حکومت، حق استاد، حق مالک
فصل چهارم: حق زیردستان
حق زیردست، حق خدمتکار (غلام و کنیز)، حق کسی که تو را آزاد کرده، حق شاگردت
فصل پنجم: حق اقوام
حق همسرت، حق مادرت، حق پدرت، حق فرزندت، حق برادرت
فصل ششم: سایر حقوق
حق بنده آزاد شده بر مولا، حق نیکی کننده بر تو، حق مؤذن، حق امام جماعت، حق همنشین، حق همسایه، حق هم صحبت، حق شریک، حق مال، حق طلبکار، حق معاشرت‌کننده، حق طرفی که بر تو مدعی است، حق طرفی که تو بر او ادعایی داری، حق کسی که از تو مشورت می‌خواهد، حق کسی که به تو مشورت می‌دهد، حق نصیحت‌شونده، حق نصیحت‌کننده، حق بزرگسال، حق خردسال، حق سائل و نیازمند، حق کسی که چیزی از او خواسته می‌شود، حق کسی که خدا او را سبب خوشحالی تو قرار داده، حق کسی که به تو بدی کرده است، حق هم کیشان، حق اقلیت‌های دینی
در ادامه مقدمه این کتاب از نظر می‌گذرد:
بسم الله الرحمن الرحیم
والعصر
إن الإنسان لفی خسر
إلا الذین امنوا و عملوا الصالحات و تواصوا بالحق و تواصوا بالصبر
به نام خداوند بخشنده مهربان
به عصر سوگند، که انسان‌ها همه در زبانند.
مگر کسانی که ایمان آورد و اعمال صالح انجام داده‌اند و یکدیگر را به حق سفارش کرده و یکدیگر را به شکیبایی و استقامت توصیه نمودند.
رساله حقوق عنوان حدیثی گران‌بها از حضرت سید الساجدین و زین العابدین امام علی‌بن‌الحسین (ع) است. در این رساله آن چه ابتدا به ذهن انسان خطور می‌کند معنای حق است. حق یکی از کلماتی است که معنای وسیع و گسترده‌ای دارد. با مراجعه به آیات قرآن کریم و روایات گهربار معصومین (ع) متوجه می‌شویم که حق معانی و اصطلاحات مختلفی دارد. کلمه حق 247 بار در قرآن کریم بکار رفته است و در احادیث نورانی ائمه اطهار (ع) درباره شناخت حق، استواری در راه حق و تقابل آن با باطل مطالب بسیاری آورده شده است. بر مبنای روایات اسلامی شناخت حق از نشانه‌های بصیرت و دانایی است. کمال عقل آدمی در پیروی از حق و تواضع در برابر آن است.
حضرت امام علی (ع) می‌فرماید: دایره حق در توصیف و گفتار گسترده‌ترین چیزهاست ولی در عمل تنگ‌ترین دایره‌هاست. حقوق جمع حق است و حق اسم مصدر و به معنای ثابت، آن‌چه ثابت و مطابق واقع است، روا، شایسته، ضد باطل. بعبارت دیگر حق چیز ثابتی است که انکار آن روا نباشد.
در رساله حقوق امام سجاد (ع) حقوق به 3 دسته کلی تقسیم شده است:
1.حق الله
2.حق النفس
3. حق الناس
حق الله
بر اساس کلمات نورانی معصومین (ع) منشا تمامی حقوق، حق خدا بر بندگان است، تمام احکام واجب یا حرام حق الله هستند. به عبارتی احکام عبادی که تنها برای تقرب به خداوند انجام شده و آثار حقوقی برای دیگران ندارد حق الله هستند.
حق النفس
حقی است که نفس و جان انسان بر وی دارد و رعایت آن بسیار ضروری است. در این باره امام سجاد (ع) می‌فرماید: و أما حق نفسک علیک فان و تستؤفیها فی طاعه الله عزوجل
حق نفس بر تو این است که او را در راه اطاعت خداوند بکار گیری مهم‌ترین حق بر عهده انسان بعد از حق الله، حق النفس است. نفس ما محل اتصال ما به خداست مشروط بر اینکه بندگی او را بپذیریم. همه آن‌چه با ما ارتباط دارد اعم از اعضا و جوارحمان اعمال و رفتار ما دارای حقند.
حق الناس
به حقوقی گفته می‌شود که در ارتباط با دیگران است و شامل حفظ جان و مال و آبروی افراد است. حق الله و حق الناس از مسایلی است که در قرآن جایگاه ویژه‌ای دارد و در بسیاری از آیات نماز بعنوان نماد حق الله در کنار زکات بعنوان نماد حقوق مردم ذکر شده است. طولانی‌ترین آیه قرآن کریم نیز راجع به حق الناس است. برخی روایات اهمیت حق الناس را از حق الله مهم‌تر دانسته‌اند زیرا حق الناس حق الله هم هست ولی حق الله حق الناس نیست، هر کس گناهی بکند فقط طرفش خداست و دیگر بر کسی بدهکار نیست اما اگر کاری کند که حق مردم ضایع شود خدا هم مدعی است.
امامان شیعه (ع) عبادتی را برتر از ادای حق مومن ندانسته و مدیون ماندن و خیانت در حق دیگران را دور از شان مومن معرفی کرده‌اند. در شب عاشورا امام حسین (ع) به اصحاب خود فرمود: کسانی که حق الناس بر گردنشان است در لشکرگاه او نمانند. در نتیجه کسانی که به مردم بدهی داشتند از سعادت ابدی برای همیشه محروم شدند.
در حدیثی از رسول اکرم (ص) آمده است: کسی که قدرت پرداخت حق دیگران را دارد ولی امروز و فردا کند، هر روز در پرونده‌اش معادل گناه یک داروغه ظالم ثبت می‌شود.
شدیدترین حال انسان در قیامت را وقتی می‌دانند که مستحقین زکات و خمس جلوی انسان را گرفته و بگویند: خداوندا! این شخص خمس یا زکات مالش را به ما نپرداخته، پس خداوند از حسنات این شخص به آن‌ها عوض می‌دهد.
از منظر دین حق الناس اختصاص به مال مردم نداشته و جان و آبروی افراد را نیز در بر می‌گیرد. حتی ترساندن یا ناراحت کردن بیجای مردم نیز حق الناس شمرده شده است که مجازات سختی در قیامت به دنبال دارد و از طعنه زدن یا بردن آبرو یا افشای اسرار او نیز به شدت نهی شده است. ظلم بر مردم و حق الناس از عوامل مستجاب نشدن دعاها در دنیاست. به تصریح امام علی (ع) عظیم‌ترین حقی که خداوند بر انسان‌ها واجب کرده است متقابل حاکم و مردم است و مهم‌ترین حق در حق الناس بر اساس این رساله و فرموده رهبر عالی جامعه اسلامی و مردم است.
سند رساله حقوق
منابع حدیثی که به طور کامل، رساله حقوق امام سجاد (ع) را ثبت کرده‌اند عبارتند از:
تحف العقول، از ابن‌شعبه حرانی (م 381 ه.ق)
الخصال، شیخ صدوق (م 382 ه.ق)
وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی (م 1104 ه.ق)
الوافی، ملا محسن فیض کاشانی (م 1090 ه.ق)
این ترجمه از کتاب شریف «الخصال» است که از جهت نسخه و سند از مابقی است.
ثابت‌بن‌دینار مشهور به ابوحمزه ثمالی (متوفی سال 150 ه.ق) راوی رساله حقوق است و یکی از چهره‌های معروف و با عظمت عرفانی و معنوی شیعه است. ابوحمزه محضر نورانی چهار امام معصوم (ع) یعنی امام سجاد (ع)، امام باقر (ع)، امام صادق (ع) و امام کاظم (ع) را درک کرده و از ایشان درس آموخته است. فضل‌بن‌شاذان از امام رضا (ع) روایت کرده که ابوحمزه در زمان خود مانند سلمان یا لقمان در زمان خودش بوده است. اندکی تامل درباره شخصیت این دو بزرگوار مانند سلمان و لقمان که ابوحمزه به آنان تشبیه شده، عظمت وی را بیش از پیش آشکار می‌سازد و این سخن امام (ع) نشان از کمال و حکمت ابوحمزه دارد. ابوحمزه ثمالی اهل کوفه بوده و علاوه بر رساله حقوق و تفسیر قرآن به نام «النوادر»، دعای ابوحمزه ثمالی که در شب‌های نورانی ماه مبارک رمضان خوانده می‌شود از او روایت شده است.
سند این روایت به این شرح است:
علی‌بن‌احمد موسی (ع)، از محمد اسدی، از جعفربن‌محمد‌بن‌مالک فزاری، از خیران‌بن‌داهر، از احمدبن‌علی‌بن‌سلیمان جبلی، از پدرش، از محمدبن‌علی، از محمد‌بن‌فضیل، از ابی حمزه ثمالی نقل کرده که این رساله از علی‌بن‌حسین (ع) است که آن را بیان فرمود.
ویژگی‌های این کتاب
در این کتاب متن اصلی حدیث را از کتاب شریف «الخصال» شیخ صدوق آوردیم که از جهت نسخه و سند کامل‌تر از مابقی است. این کتاب بر اساس کتاب «قصص و عبر من رساله الحقوق»، تدوین شده است ولی این کتاب تنها ترجمه کتاب فوق نیست، بلکه ترجمه و تالیف است و جنبه تالیفی کتاب بیشتر است. قسمت‌هایی از کتاب که با عنوان شرح آمده و برخی از داستان‌ها، از نویسنده کتاب یعنی اشرف الزهیری است که توسط فاضل ارجمند محمدحسین احمدیار ترجمه شده است، ولی سایر مطالب و احادیث توسط این ناچیز محمدرضا کمالی از منابع مختلف انتخاب و در این‌جا آورده شده است.
در ترجمه متن حدیث سعی زیادی صورت گرفته که ترجمه‌ای روان و سلیس در اختیار خوانندگان قرار گیرد و موجب بهره‌مندی همه خوانندگان فراهم شود.
