به گزارش کربوبلا، دکتر عبدالرضا سپنجی عضو هیات علمی، استادیار و مدیر گروه مطالعات فرارشته ای پژوهشگاه علوم انسانی در نشست «نقد و بررسی عملکرد رسانههای دینی در ایران» گفت: در موضوع تعامل دین با حوزه رسانه سخن بسیار گفته شده است. طی 4 دهه اخیر، به دلیل خاطره خوشی که از ماهیت منبر وجود داشت، منبر به‌عنوان پاسخ‌گوی تمامی اقتضائات و نیازهای رسانه‌ای دینی در جامعه شناخته می‌شد. بنابراین منجر به این شد که منبر به صورت نادرست به رادیو و تلویزیون آمد.
سپنجی، با بیان این‌که تحمیل مسئولیت همه نهادهای دینی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و غیره، رسانه را عملا از رسالت اطلاع‌رسانی و سرگرم‌سازی جامعه بازخواهد داشت، اظهار کرد: متأسفانه رسانه را مدرسه، حسینیه و مسجد تلقی می‌کنیم و تمامی توقعات از این دستگاه‌ها را از رسانه مطالبه می‌کنیم در حالی‌که رسانه چنین کارکردی ندارد و محدودیت‌ها، کارکردها و اقتضائات خاص خود را داراست.
فرید مدرسی، مدیر تحقیق و توسعه شهر کتاب و دیگر سخنران این نشست در ادامه با اشاره به این‌که رسانههای جدید نیازمند کنشگران و فعالان متناسب این رسانه‌ها هستند، گفت: قطعا روحانیت نمی‌تواند کنشگر رسانههای مدرن باشد چراکه دارای ویژگی‌هایی است که در رسانههای جدید مصداق ضدتبلیغ خواهد بود.
وی ادامه داد: این قشر به دلیل هویت صنفی و تلاش برای کار تبلیغی و انتقال دادن پیام خود نمی‌تواند در این عرصه، عنصری نقش‌آفرین و اثرگذار باشد، زیرا آگاهی‌بخشی مخاطبان، هدف رسانههای جدید است و کار رسانه، تبلیغ نیست؛ البته این‌که روحانیت به‌هیچ‌وجه نمی‌تواند کنشگر عرصه رسانههای مدرن باشد، بدین معنا نیست که روحانیون نباید به عرصه رسانه راه یابند، اما این قشر برای نقش‌آفرینی و اثرگذاری در این عرصه می‌بایست لباس و ادبیات خود را تغییر داده و یک مبلغ دینی به معنای رایج و سنتی نباشد.
اگر مرجعیت شیعه به دنبال ترویج و اطلاع‌رسانی ابعاد گوناگون این مذهب است، باید به ابزارها و الزامات رسانه جدید توجهی ویژه داشته باشد.
وی تصریح کرد: ما هیچ قدمی در رسانههای جدید با تولید پیام مذهبی نداشته‌ایم، در رسانه‌ها و مجلات مذهبی تخصصی هیچ تیتر، عکس و جذابیتی وجود ندارد.
مدرسی تاکید کرد: نشریاتی از قبیل کیهان، دین را ابزاری برای قدرت می‌بینند. رسانههای اصلاح‌طلب نیز به دلیل عدم آشنایی با دین، به دین و خود و مخاطبان ضربه می‌زنند. نشریات اصولگرایان نیز نشریاتی حزبی هستند که به جای معرفی دین، تبلیغ شخصیت‌ها را می‌کنند. تلویزیون و رسانههای جمهوری اسلامی نیز بسیار سیاسی عمل می‌کنند که باعث دین‌گریزی می‌شود. در شبکه‌های ماهواره‌ای نیز دیده می‌شود که منبر را در شبکه آورده‌اند و یک ایدئولوژی محدود را به اسم دین ترویج می‌کنند.
مدرسی همچنین گفت: وضعیت رسانههای ما در این حوزه فقط در فضای مجازی اندکی بهتر شده است که افراد خودشان میتوانند به تنهایی مبلغ و مروج دین باشند.
در ادامه علی اشرف فتحی مدیرمسئول ماهنامه فرهنگی تقریرات با بیان این‌که در حوزه دین 2 بحث عقاید دینی و آثار و تبعات اجتماعی افراد را می‌توان مطرح کرد، توضیح داد: عقاید دینی به مفهوم مباحث کلامی، فقهی و اصولی و در بستر اعتقادات دینی افراد مطرح می‌شود و آثار و تبعات اجتماعی دینداری شامل پیامدهای ملموس و قابل مشاهده برای مخاطبان است که در حوزه دین، می‌بایست این دو حوزه را از هم تفکیک و به صورت مجزا مورد بررسی قرار داد.
وی افزود: رابطه دین و رسانه واقعیتی اجتماعی است که نخست باید آن را پذیرفت و سپس درباره آن سخن گفت.
این پژوهشگر عرصه رسانه گفت: منطق دین و رسانه دارای تفاوت‌های اساسی نسبت به یکدیگر هستند و لااقل در جامعه ما، منطق موجود از دین منطق ارسطویی است.
وی با بیان این‌که رسانه‌ها در دوره مدرن به شدت وابسته قدرت‌ها هستند، افزود: به همان میزان که گفتمان دوره معاصر در مدار قدرت‌ها شکل نمی‌گیرد، شکل‌گیری رسانه‌ها بر مبنای قدرت‌هاست. حال در چنین فضایی نباید توقع داشته‌باشیم که رسانههای دینی بی‌طرف باشند.
پیام مستقیم دینی اثر ندارد
سپنجی در ادامه تاکید کرد: باید از ارائه پیام مستقیم دینی و بیان مکرر بپرهیزیم، چراکه چنین اقدامی به جای ایجاد جاذبه، نرخ قابل توجهی از دافعه را در جامعه نسبت به دین رقم می‌زند اما در عین حال این پیام‌ها برای برخی منطقه‌ها از جمله کشورهای اطراف همچنان دارای جذابیت هستند و در حالی که سر در لاک خود فرو برده‌ایم، به این ظرفیت، توجه جدی نشان نداده‌ایم.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی بیان کرد: باید بپذیریم تبلیغ غیر مستقیم، ابزار کارآمدی است که می‌تواند یک تصویر ثابت را در نزد افکار عمومی، آن هم به صورت غیرملموس و کاملا هوشمندانه تغییر دهد و متأسفانه ما برای تبلیغ دین صرفا به روش‌های مستقیم عمل کرده‌ایم. باید هم در تعاملات رسانه‌ای و هم در تعاملات انسانی از ابزارهای تبلیغ غیرمستقیم استفاده شود.
سپنجی با اشاره به نقش خلا اثرگذار آموزش در رخ دادن اشتباهات و انحرافات این چنینی گفت: آموزش و پرورش در این عرصه به شدت ضعیف عمل کرده است. جامعه برای تشخیص سره از ناسره این عرصه، نیازمند سواد رسانه‌ای است که متأسفانه این امر مهم در آموزش و پرورش مورد غفلت واقع شده است.
هنگامی‌که یک نگرش به نام دین به مخاطب تحمیل شود، خواه ناخواه بخش کوچکی از جامعه مخاطب قرار می‌گیرد و دافعه نسبت به دین ایجاد خواهد شد.
مدرسی با بیان این‌که دین باید با بهره‌گیری از ابزارهای نوین، مبتنی بر خواست‌ها و سلیقه‌های متنوع به جامعه عرضه و معرفی شود و طیف گسترده‌تری از جامعه را جلب کند، گفت: هنگامی‌که یک نگرش به نام دین به مخاطب تحمیل شود، خواه ناخواه بخش کوچکی از جامعه مخاطب قرار می‌گیرد و دافعه نسبت به دین ایجاد خواهد شد.
مدیر تحقیق و توسعه شهر کتاب، به وضع بهتر رسانه دین در فضای مجازی اشاره کرد و گفت: به نظر می‌رسد در فضای مجازی، اوضاع قدری بهتر است چراکه کنشگران رسانه فضای مجازی، دارای تنوع و گستردگی بیشتری هستند و گستردگی این فضا، زمینه‌ای را فراهم آورده است تا هر فرد عادی بتواند یک مبلغ دینی باشد و با تکیه به ابزارهای متنوع فضای مجازی از وبلاگ تا کانال تلگرام تفکر دینی را تبلیغ و ترویج کند.
اهمیت فضای مجازی در تبلیغ دین
اشرف فتحی با اشاره به مواجهه با نهاد دین به معنای نهاد متولی، مروج، مفسر و تبیین‌کننده در بحث اثرات اجتماعی دینداری، گفت: یکی از ویژگیهای ذاتی نهاد روحانیت، هژمونی طلبی آن است و تمام سعی خود را به کار می‌بندد تا برتری را در دست گیرد.
وی ادامه داد: دین، به عنوان مدعی حقیقت مطلق و مدعی برتری بر جامعه، هر رسانه‌ای را، چه رسانه بی‌طرف و چه رسانه‌ای که قصد دارد به طور تخصصی به مقوله دین بپردازد، ناگزیر می‌سازد این دو مسأله مهم را در کنار اقتضائات رسانه‌ای خود لحاظ کنند تا بتوانند تعامل میان دین و رسانه را شکل دهند.
سپنجی افزود: علاوه بر موارد یاد شده، بخش مهم و قابل توجهی که نسبت به آن غفلت داشته‌ایم، فضای سایبری است. می‌بینیم که در تبلیغ دینی در فضای سایبری، دین پایه قرار گرفته است و اخلاقیات بعد از دینداری مطرح می‌شوند؛ با این نگاه ضمن خلط مبحث و عوض شدن محل نزاع، به بیراهه می‌رویم زیرا اگر انسانی اخلاقی نباشد قطعا سراغی از دین نمی‌گیرد و انسانی که دینی می‌شود لزوما اخلاقی نیست.
مدرسی در ادامه گفت: باید توجه داشت که رسانه‌ها با نگرش‌های فرقه‌ای تک‌بعدی، پاسخ‌گوی نیاز و خواست مخاطبان نخواهند بود و نمی‌توانند بیان‌کننده جوانب و گستردگی دین باشند.
این پژوهشگر دینی بهره‌مندی از ساز و کارهای رسانه مدرن را لازمه ترویج دین دانست و گفت: در دنیای امروز استفاده از یک نیروی متخصص و حرفهای برای پیشبرد و موفقیت اهداف، امری ضروری است و توانمندی، مهم‌ترین مؤلفه شناخته می‌شود اما در کشوری که به جای نگاه به توانمندی‌ها، به دینداری و ظواهر افراد توجه می‌شود، قاعدتا تخصص معنای خود را از دست می‌دهد و طبیعی است که راه به جایی نخواهیم برد.
رسانه‌ها با نگرش‌های فرقه‌ای تک‌بعدی، پاسخ‌گوی نیاز و خواست مخاطبان نخواهند بود و نمی‌توانند بیان‌کننده جوانب و گستردگی دین باشند.
مدرسی راه‌کار اساسی در کاربردی ساختن رسانه در عرصه دین را شکل گرفتن یک رسانه منطقه‌ای شیعی متناسب با ساز و کارهای رسانه مدرن عنوان کرد و افزود: اگر مرجعیت شیعه به دنبال ترویج و اطلاع‌رسانی ابعاد گوناگون این مذهب است، باید به ابزارها و الزامات رسانه جدید توجهی ویژه داشته باشد.
در شرایطی که شبکه‌های عربی و صهیونیستی، شبکه جهانی را ایجاد کرده‌اند، مرجعیت شیعی باید بر مبنای تخصص و ساز و کارهای رسانههای جدید به دنبال ایجاد رسانه بزرگ منطقه‌ای باشد؛ البته رسانه بزرگ منطقه‌ای رسانه‌ای نیست که با نگاه فرقه‌ای و تک‌بعدی اطلاع‌رسانی کند و باید از تمامی ابزارهای نوین برای این کار بهره ببرد.
تفاوت‌های ساختاری منطق رسانه و دین
همچنین اشرف فتحی، با اشاره به تفاوت‌های ساختاری منطق رسانه و دین گفت: ذات دین و رسانه، دارای اختلاف‌های ساختاری جدی هستند و طبیعتا کسی که قصد دارد در عرصه رسانه دینی کار کند، با محدودیت‌ها و چالش‌های جدی مواجه است. شبکه‌های اجتماعی مصداق بارز این امر هستند و چالش‌های جدی اجتماعی ایجاد شده توسط این شبکه‌ها، مصداق بارز اختلاف ذاتی رسانه و دین به شمار می‌روند.
وی افزود: یکی از ویژگیهای رسانههای مدرن این است که تعامل بیشتری میان افراد ایجاد می‌شود و این تعامل به شکل محیرالعقولی در حال گسترش است و تعارضاتی را با مقوله دین رقم می‌زند.
وی با اشاره به تغییر روزافزون سلایق و ذائقه‌های جامعه بشری در دنیای امروز گفت: سلیقه‌ها در جامعه مدرن به سرعت و مکرر تغییر می‌کنند و تمایل به ثبات و یکنواختی در افراد جامعه خیلی کمتر شده است زیرا گسترش رسانه آگاهی‌های بیشتری را نسبت به سبک زندگی و تحولات در اختیارمان قرار داده و این امر موجب شده است در دنیای امروز، سلایق مردم سیال و متغیرتر از گذشته باشد که این امر، کار رسانههای دینی را سخت‌تر می‌کند.
مدیرمسئول ماهنامه تقریرات در پایان، با تأکید بر این‌که در تعامل دین و رسانه نباید محتوای رسانههای دینی با مباحث فنی خلط شوند، بیان کرد: ممکن است فردی توانمند از نظر هنری که لازمه یک رسانه دینی است اعتقاد چندانی به دین نداشته باشد و بتواند در این عرصه کمک کند چراکه بر اساس رویکرد فنی برای این کار پول می‌گیرد اما در بحث‌های محتوایی اعتقاد داریم که دین نباید صرفا زبانی باشد و شخصیتی که برای دین تبلیغ می‌کند باید از حداقل‌های اعتقادی برخوردار باشد. نگاه محتوایی در مسائل فنی دینی جوابگو نیست و بر همین اساس باید این دو نگاه را از یکدیگر تفکیک ببخشیم.
="65" scrolling="no" src="https://www.aparat.com/video/video/embed/videohash/BEhmP/vt/frame">
علاقه‌‌مندان میتوانند برای مطالعه مشروح صحبت‌‌های فرید مدرسی این‌جا (رسانه مدرن نیازمند کنشگران و ساز و کارهای نوین است)، برای مطالعه مشروح صحبت‌‌های دکتر سپنجی این‌جا (منبر به صورت نادرست به رادیو و تلویزیون آمد)، برای خواندن مصاحبه دکتر سپنجی با کربوبلا این‌جا (محتوای عام دینی کارکرد لازم را ندارد)، برای مطالعه مشروح صحبت‌‌های علی اشرف فتحی این‌جا (ما در رسانههای دینی مولفه‌‌های حرفهای رسانه را نادیده گرفتیم) و برای مطالعه مصاحبه علی اشرف فتحی با کربوبلا این‌جا (سیاسی شدن و ابزاری شدن دین اصلی‌ترین مانع پیش روی فعالین حوزه دین و رسانه است) را کلیک کنند.
همچنین فایل صوتی کامل این نشست را می‌‌توانید از این‌جا دانلود کنید.
.jpg)
