به گزارش کرب و بلا، نشست نقد ویراست اول کتاب«فرهنگ سوگ شیعی» در بنیاد دعبل خزائی با حضور محسن مظاهری مؤلف کتاب و آقایان سنگری، اسفندیاری و طالعی به عنوان منتقد برگزار شد.
بنابراین گزارش عبدالحسین طالعی به عنوان یکی از منتقدان گفت: عاشورا این سرمایه اجتماعی که ما بدون رنج به آن دست یافته‌ایم باید حفظ شود و ضرورت اخلاقی ایجاب می‌کند که از تضییع و فنا شدن آن جلوگیری کنیم و آن را به نسلهای بعدی بسپاریم.
وی کتاب «فرهنگ سوگ شیعی» را از منظر دینی، فرهنگی، اجتماعی و ثبت یک میراث فرهنگی یک هزار و 400 ساله، بسیار مهم ارزیابی کرد و گفت: این کتاب مرجعی است دارای نظام و آهنگ که زمان نیز در آن به خوبی رعایت شده است.
طالعی، تولید چنین اثری را در روزگاری که دین دچار تحریف معنوی شده و سایه وحشت از دین خشن و تحریف شده بر دنیا افتاده است؛ بسیار مهم ارزیابی کرد و گفت: با سرمایه منطق عاشورا می‌توان گفت که دین این نیست.
وی سپس از کم‌کاری دستگاه‌ها و نهادهایی که می‌توانند از تولید چنین اثرهایی حمایت کنند انتقاد کرد و گفت: به عنوان مثال بخشی از سندهای وقف که سازمان اوقاف متولی آن است مربوط به اقامه شعائر عاشوراست که تولید اثرات مکتوب در این حوزه جزء مصادیق آن است و شرعا می‌توان از درآمد این اوقاف در این راه استفاده کرد.
شناختن فرهنگ سوگ مستلزم شناختن عاشوراست
طالعی با اشاره به سختیهای کار علمی گروهی در ایران هماهنگ کردن 43 نویسنده در خلق این اثر را بسیار قابل توجه عنوان کرد و گفت: این کتاب شامل اطلاعات بسیار وسیعی است که از منابع پراکنده‌ای جمع‌آوری و نظام‌مند شده است.
این استاد دانشگاه کتاب «فرهنگ سوگ شیعی» را سایه‌ای از درخت عاشورا دانست و افزود: برای شناختن این سایه ابتدا باید خود درخت را شناخت و چنانچه در این حوزه صرفا به مقوله مردم‌شناسی پرداخته شود دچار انحراف خواهیم شد.
طالعی در این باره افزود: سالهاست که نشستن فروع به جای اصول، موجب رنجش ما شده است؛ به عنوان مثال توحید ریشه دین و سایر مسائل فروع آن هستند و اکنون شاهدیم داعش، جهادی را معرفی می‌کند که ریشه در توحید ندارد در حالی که امیرالمومنین علی (ع) در مورد مجاهدین صدر اسلام می‌فرمایند که آنها با شمشیرهایشان بصیرت را منتقل می‌کردند.
«فرهنگ سوگ شیعی» یک پروژه‌ی پژوهشی مستمر است که طبق برنامه قرار است در بازه‌های پنج‌ساله و در قالب ویراست‌های پیاپی، روزآمد و تکمیل شود.
طالعی با اشاره به کثرت منابع کتاب که بیش از 2100 ماخذ فارسی و عربی و 60 ماخذ انگلیسی بود، از تنوع منابع این کتاب بعنوان یکی از نکات قوت آن نام برد و افزود: بهتر بود از نسخ خطی و پایان نامه ها بیشتر استفاده می شد.
کتاب «فرهنگ سوگ شیعی» را باید از انحصار تهران خارج کرد
طالعی سفرنامه‌های عتبات را یکی از مقولات مهمی دانست که باید به مدخل‌های این کتاب افزوده شود و در ادامه گفت: تمام نقاط کشور در زمینه سوگ‌شیعی دارای حرف و سخن هستند و این کتاب باید از انحصار تهران خارج شود.
وی اختصار و واقع‌بینانه بودن کتاب سوگ شیعی را از محاسن آن دانست و خواستار توسعه آن با مدل رشد جنینی شد و گفت: این اثر می‌تواند به مثابه جنینی که دارای همه اجزاء است باشد و هر روز نیز تکمیل شود.
طالعی اعلام زمان رونمایی از ویراست دوم این اثر در سال 1400 را نشان از شهامت دست‌اندرکاران آن دانست و افزود: استفاده از افراد غیر مشهور اهل کار، قلم ارجاعی، ذکر منابع تمامی تصاویر، ذکر خلاصه هر مدخل ذیل عنوان آن و بی طرفی نسبی در گزارش و نگارش کتاب را از دیگر ویژگی های مثبت این اثر است.
بهتر است عبارت سوگ شیعی به اصطلاح عزاداری تغییر کند/ برخی مدخل ها ربط عزادارانه ندارد
اسفندیاری به عنوان دیگر منتقد حاضر در این جلسه با اشاره به اینکه کتاب فرهنگ سوگ شیعی اثری مهم، مفید و فاخر است اولین نقد خود را متوجه عنوان این کتاب کرد و در این باره گفت: ما اصطلاحی به نام سوگ‌شیعی نداریم و با توجه به اینکه در دانشنامه‌ها باید با اصطلاحات صحبت کرد پیشنهاد می‌کنم به جای این عنوان از عنوان فرهنگ عزاداری استفاده شود.
وی بر ضرورت داشتن ارتباط عزادارانه مدخل‌های این کتاب تأکید کرد و با اشاره به اینکه بعضی از مدخل‌ها مانند الفتوح که فقط بخشی از آن درباره امام حسین (ع) است فاقد این نوع ارتباط است، گفت: این در حالی است که 10 ها کتاب ماند الفتوح وجود دارد که می‌شد از آنها هم نام برد؛ مثلا جلد پنجم تاریخ طبری درباره امام حسین (ع) و مقتل موسی‌بن جعفر(ع) بسیار مهم‌تر از الفتوح به نظر می‌رسند.
اسفندیاری کم بودن مدخل‌های ارجاعی کتاب را یکی دیگر از نقاط ضعف این اثر دانست.
اسفندیاری همچنین گفت: در این کتاب بر خلاف عنوان کلی کتاب که «فرهنگ سوگ شیعی» است تاکید بیشتری بر فرهنگ عزاداری عاشورا و امام حسین (ع) شده است که با عنوان کلی آن همخوانی ندارد.
تفاوت در عنوان اصلی و فرعی کتاب / «فرهنگ سوگ شیعی» در سایر کشورها نیز جای بررسی دارد
سنگری دیگر منتقد حاضر در جلسه نقد و بررسی کتاب فرهنگ سوگ‌شیعی با اشاره به اینکه این فرهنگ در سایر کشورها مانند هند، پاکستان، عراق و حتی امریکا هم وجود دارد که مستلزم مطالعه و تحقیق است، گفت: در آثار پیشینی که در توسط آقای بی‌آزار شیرازی در این خصوص جمع‌آوری شده است مدخل‌هایی وجود دارد که برای مردم ایران ناآشناست.
وی خواستار افزودن ریزمدخل‌هایی ذیل مدخل‌های این کتاب شد و گفت: به عنوان مثال در ذیل مدخل آب می‌توان ریزمدخل‌هایی همچون آب‌آور، آب‌بستن، آب‌فرات و یا غسل را اضافه کرد.
سنگری همچنین گفت: بهتر بود دقت بیشتری برای انتخاب عکس ها صورت می گرفت.
مهم ترین دلیلی که ما را قانع کرد که عنوان نهایی کتاب «فرهنگ سوگ شیعی» باشد چشم اندازی بود که برای این کتاب در نظر گرفته شد.
وی ادامه داد: چنین به نظر می رسد که مرز بین دانشنامه، دایره المعارف و فرهنگ نامه در نگارش این کتاب چندان مشخص نیست.
سنگری در ادامه از تفاوت در عنوان اصلی و فرعی کتاب به عنوان نقد دیگر وارد به آن نام برد و افزود: در عنوان اصلی کتاب «فرهنگ سوگ شیعی» آورده شده است، این در حالی است که در متن کتاب بیشتر به سوگواره ایرانی و اسلامی پرداخته شده است.
سنگری در پایان گفت: بسیاری از مدخل های مهم در کتاب جا افتاده است که لازم است در ویراست های بعدی به آن توجه ویژه شود، بعنوان مثال جای خالی مدخل امام صادق (ع) یا حضرت علی اصغر(ع) و مدخل هایی از این دست بسیار احساس می شود.
عاشورا موضوع خاص این کتاب نیست / راه اندازی سایت «فرهنگ سوگ شیعی»
در پایان این نشست نیز محسن مظاهری به عنوان تدوین کننده کتاب «فرهنگ سوگ شیعی» رویکرد علمی و دانشنامه‌ای این کتاب، مشخص بودن شیوه‌نامه طرح از پیش و تحدید موضوعات در این اثر را از جمله ویژگیهای ممیزه آن با آثار مشابه پیشین دانست و افزود: این کتاب به حوزه مطالعه آئینهای عزاداری شیعه پرداخته و عاشورا موضوع خاص آن نیست از این جهت نیازی به آوردن شخصیتهای عاشورا در مدخل‌های آن نبود.
وی از راه‌اندازی سایت فرهنگ سوگ‌شیعی و بارگذاری مقالات تولید شده در آن خبر داد و گفت: این کار هر 5 سال یکبار ویرایش خواهد شد و ضمن افزودن مقالات جدید به آن مقالات موجود نیز ویراست خواهند شد.
گردآورنده کتاب فرهنگ سوگ‌شیعی با اشاره به اینکه این اثر دارای 6 گروه علمی در موضوعات جغرافیا، فرهنگ، تاریخ، دین، هنر و ادبیات است، گفت: تولید نسخه‌های انگلیسی، عربی و اردو جزء چشم‌اندازهای ما در این طرح است و مقالات کشورها، شهرها و دوره‌های تاریخی در حوزه بررسی آئینهای عزاداری در ویراست‌های بعدی به این اثر اضافه خواهد شد.
مظاهری همچنین در خصوص نقد وارده به عنوان کتاب، گفت: تصمیم گیری در این خصوص بسیار سخت و دشوار بود و در تمام این 5- 6 سالی که درگیر نوشتن این کتاب بودیم بارها به این موضوع فکر کردیم. بعنوان مثال اولین عنوانی که برای این کار در نظر گرفته شده بود«فرهنگ نامه مجالس و آیین های سوگواری شیعی» بود.
مظاهری ادامه داد: قبول دارم این عنوان نارسایی هایی دارد امام مهم ترین دلیلی که ما را قانع کرد که عنوان نهایی کتاب «فرهنگ سوگ شیعی» باشد چشم اندازی بود که برای این کتاب در نظر گرفته شد.
وی گفت: در نظر داریم در آینده انشاالله بتوانیم کتاب را به زبان های دیگری من جمله انگلیسی، عربی،آذری و اردو بازنویسی کنیم. بنا براین بعد از بررسی های بسیار به این نتیجه رسیدیم که تک تک کلمات این عنوان یعنی «فرهنگ سوگ شیعی» قابلیت تبدیل به زبان های دیگر را دارد و نیاز چندانی نیست که چندین تبصره و قید همراه آن عنوان شود. مثلا برای عزاداری با توجه به مفهومی که امروزه وجود دارد باید قید مذهبی گذاشته می شد یا نه؟ قید شیعی ذکر می شد یا نه؟ که در نهایت عنوان حاضر برای این کتاب انتخاب شد.
معرفی کتاب
«فرهنگ سوگ شیعی» دانشنامه تخصصی آیین عزاداری شیعیان است که توسط انتشارات خیمه منتشر شده است. این دانشنامه تلاشی میان‌رشته‌ای و گروهی در راستای شناخت و معرفی روشمند و علمی آیین‌ها و رسوم عزاداری و مقولات مرتبط با آنها است که تدوین و نگارش آن از پاییز سال 1389 آغاز شده و تا زمستان 1394 ادامه داشته است.
ویراست یکم این دانشنامه 237 مقاله (28 مقاله ارجاعی) را شامل می‌شود که توسط 43 نویسنده نگاشته شده‌اند.
مدیریت این پروژه و سرویراستاری آن را محسن‌حسام مظاهری برعهده دارد. تمرکز اصلی این دانشنامه، بر شناخت مقوله‌ی عزاداری مذهبی شیعیان در کشورهای مختلف (با تأکید ویژه بر ایران) است و موضوعاتی که مستقیم یا با واسطه به این مقوله مرتبط می‌شوند.
مدخل‌های این دانشنامه 10 گروه موضوعی اعم از مفاهیم و اصطلاحات، آثار مکتوب، اشخاص، آیین‌ها، آداب و رسوم، واحدهای جغرافیایی، اماکن، اشیا، زمان‌ها، سازمان‌ها و دوره‌های تاریخی و دولت‌ها را شامل می‌شود.
«فرهنگ سوگ شیعی» یک پروژه‌ی پژوهشی مستمر است که طبق برنامه قرار است در بازه‌های پنج‌ساله و در قالب ویراست‌های پیاپی، روزآمد و تکمیل شود. به‌جهت پویایی موضوع این دانشنامه، در هر ویراست علاوه‌بر افزودن مقالات جدید، مقالات ویراست‌های قبلی نیز درصورت نیاز بازنگری و ویرایش خواهد شد.
