ولایت‌مداری (قبول و حراست عملی از مقام امامت علی (ع) و اولادشان) از ارکان ضروری و مورد تأکید در قرآن کریم و روایات پیامبر اکرم (ص) و اهل بیت (ع) است. در این میان حضرت زینب (س) فرزند امام علی (ع) و فاطمه (س) از دامان رسالت و امامت برخاسته است؛ به دلیل یاری امام زمان خویش در شرایط دشوار زمانی و مکانی، یکی از الگوهای بارز در امر ولایت‌مداری و ولایت‌پذیری است. سؤال اصلی این جاست که سبک زندگی حضرت زینب (س) در حوزه ولایت‌مداری در چه ابعادی بوده است؟

در این مقاله با توجه به متون تاریخی معتبر، احتمالات ممکن را تبیین کرده و ضمن بیان نظر مدافعان این واقعه، دیدگاه خود را مبنی بر نبود دلیل کافی و قابل اعتماد بر مسئله اربعین سیدالشهدا (ع) تبیین خواهیم نمود. همچنین امکان رسیدن کاروان اسرا را نیز به کربلا در اربعین اول تقریباً ناممکن دانسته و در پایان، دلیل الحاق سر مطهر امام حسین (ع) را به جسم شریفش مورد خدشه قرار داده و وجود حدیث شریفی که زیارت اربعین را از علائم مؤمنان می‌شمارد، برای استحباب و فضیلت آن زیارت کافی دانسته‌ایم.

رمزگشایی از هدف یا اهداف سیدالشهدا (ع) در برپایی قیام عاشورا، در پنجاه سال اخیر و به ویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، رونق فراوان یافته است و بسیاری از محققان به واکاوی چیستی و چرایی آن واقعه عظیم پرداخته‌اند. از بررسی نظریه‌های مختلف شیعی درباره قیام سیدالشهدا (ع) برمی‌آید که دو نظریه حکومت‌خواهی و شهادت‌طلبی، از دیگر نظریه‌ها فراگیرتر است.

چرا کوفیان با امام علی (ع)، امام حسن (ع) و امام حسین (ع) بی‌وفایی کرده و پیمان شکستند؟ چه شرایطی بر کوفه حاکم بود که موجب این رفتارها شد؟ آیا کوفیان مردمانی با ویژگی‌های منحصر به فرد بودند؟ آیا آن‌ها منافق بودند؟

شنیده‌ها حکایت از آن دارد که آن‌ها مردمانی بی‌ایمان، بدذات، دورو و دشمن اهل‌بیت (ع) بودند. البته برخی پژوهشگران، آنان را از این امور تبرئه می‌کنند و بر این باورند که شرایطی به ‌وجود آمد که آنان قدرت عمل به پیمان خود را نداشتند و عموم مردم وقتی در موقعیت مشابه قرار می‌گیرند به همین صورت رفتار می‌کنند.

اختلاف نظرها سبب شد تا با تحقیق کتابخانه‌ای در جست‌وجوی شناخت جامعه کوفه در عصر امام حسین (ع) باشیم.

درباره شخصیت و اهداف قیام مختار گزارش‌های ضد و نقیضی از سوی مورخان با گرایش‌های اعتقادی مختلفی ثبت شده است که تشخیص سره از ناسره برای محققین بسیار سخت است. با این وجود روایات نقل شده از ائمه معصومین (ع) که مهم‌ترین ملاک ما است نشان می‌دهد که حضرات معصومین از این‌که قاتلین حسین (ع) توسط مختار قصاص شده‌اند، رضایت دارند.

حسین (ع) ناچار است میان این دو یکی را انتخاب کند. یا یزید را بپذیرد و به او رسمیت دهد، یا خون بدهد و او را از رسمیت بیندازد تا حق از باطل جدا شود. حسین (ع) اهل بده بستان هم که نیست. پس طبیعی است که دومی را انتخاب کند. به این کلام حسین (ع) که در اواخر کار می گوید دقت کنید: «ای مردمان، این حرامیان، مرا بین دو چیز مخیر کرده اند، یا شهادت یا ذلت، هیهات منا الذله». 

در کوفه به گواه تاریخ بیش از 4000 نفر با مسلم بیعت کردند. اما از نکات مهم این است که چه کسانی با او بیعت کردند. از سران قبایل مهم و پرجمعیت کوفه آیا کسی با ایشان بیعت کرد؟ در ادامه به بررسی این موضوع در تاریخ می پردازیم.

در جریان مأموریت مسلم و نقل‌هایی که از گفت‌وگو امام حسین (ع) و ایشان موجود است، تفاوت‌هایی وجود دارد. امام حسین (ع) صریحاً ایشان را نماینده خود می‌خوانند و او را مورد وثوق خود می‌دانند تا کوفیان با او همراهی کنند.

پس از خروج علنی امام حسین (ع) از مدینه، خبر عدم بیعت ایشان با یزید در جهان اسلام پخش شد. مردم برخی از مناطق واکنش‌هایی به این حرکت امام نشان دادند که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.

هر چند اصل حرکت و قیام امام حسین (ع) با در نظر گرفتن جنبه‌های الهی، سیاسی و مردمی آن مورد تأیید عموم و حتی قاطبه امت اسلامی است، ولی برخی جزئیات این حرکت از جمله علت انتخاب کوفه به عنوان مقصد نهایی این حرکت محل بروز سؤالات متعددی واقع شده است.