جنبش ضداموی و ضدزبیری مختار، یک جنبش اجتماعی ـ انقلابی بود که با هدف خونخواهی امام حسین (ع) و برپایی حکومت عدل شکل گرفته بود. از این رو بررسی جامعه شناختی این جنبش می‌تواند در ارزیابی آن کمک زیادی کند. این پژوهش پس از گردآوری داده‌های تاریخی با رویکرد جامعه شناختی بر پایه چهار محور بنیادی: فرآیند، ساختار و ارتباط با کنش گران جنبش و باورها و نقش نیروهای کنش‌زا، به تحلیل جامعه شناختی این جنبش پرداخته است. دستاورد پژوهش نشان دهنده آن است که در پی دست‌یابی موالی به حقوق خویش، مختار به عنوان رهبر کاریزماتیک توانست موالی و شیعیان را همراه نماید؛ اما به دلیل ناسازگاری باورها با برنامه‌ها و اهداف، نهادی نشدن جنبش در عراق و هم چنین قدرت طلبی مختار، این جنبش دچار بحران شد.

بررسی تحلیلی نهضت امام حسین (ع) سهم وسیعی از نوشته‌های متفکران اعم از مسلمان و غیرمسلمان و نیز شیعه و غیرشیعه را در میان مباحث شیعه‌شناسی به خود اختصاص داده است، اما وجه مشترک عمده این نوشته‌ها آن است که به بررسی یک‌سویه نهضت پرداخته و بیشتر تلاش خود را صرف بررسی شخصیت رهبر این نهضت یعنی امام حسین (ع) نموده و سعی در شناختن دیدگاه آن حضرت کرده‌اند ولی باید توجه داشت که سوی دیگر نهضت، مردم کوفه هستند که با نامه‌نگاری‌های خود موجبات این سفر را به وجود آورده‌اند، بنابراین در دو مقاله به مردم‌شناسی کوفه می‌پردازیم.