در بررسی‌های تاریخی کمتر به بسترشناسی در تحلیل رویدادها پرداخته می‌شود و از این رو عموما تحلیل‌های نادرست و گاهی مواقع خلاف امر واقع تبیین می‌گردد. آن‌چه در جریان عاشورا و سال شصت ه.ق به وقوع پیوست، نیازمند بسترشناسی محققانه و عالمانه است.

پس از خروج علنی امام حسین (ع) از مدینه، خبر عدم بیعت ایشان با یزید در جهان اسلام پخش شد. مردم برخی از مناطق واکنش‌هایی به این حرکت امام نشان دادند که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.

هر چند اصل حرکت و قیام امام حسین (ع) با در نظر گرفتن جنبه‌های الهی، سیاسی و مردمی آن مورد تأیید عموم و حتی قاطبه امت اسلامی است، ولی برخی جزئیات این حرکت از جمله علت انتخاب کوفه به عنوان مقصد نهایی این حرکت محل بروز سؤالات متعددی واقع شده است.

یکی از دیدگاه هایی که در مورد هدف حرکت امام حسین (ع) مطرح شده است، دیدگاه شهادت فدیه‌ای است. معتقدان این دیدگاه، بر این باورند امام حسین (ع) بدین خاطر به سمت شهادت حرکت کردند که کشته شوند و شهادتشان، کفاره گناهان امت اسلامی باشد.

اکثر علمای شیعه، این نظر را رد کرده و گفته‌اند شفاعت گناهکاران، نتیجه شهادت امام بوده است و نه دلیل شهادت ایشان.

این تعبیر مشهور که امام حسین (ع) آخرین حج خود را نیمه تمام گذاشت، سخن نادرستى است؛ زیرا اعمال حج از  نهم ماه ذى ‌الحجه و باحرکت به سمت صحرای عرفات آغاز می‌‌شود؛ بنابراین، امام  اصولاً وارد اعمال حج نشده بود تا بخواهد آن را نیمه‌تمام گذارد.

امام حسین (ع) در شرایط اضطراری از مکه خارج شدند و به سوی کوفه حرکت کردند ایشان حتی فرصت نکردند منتظر نامه مسلم بن عقیل از کوفه باشند

یکی از مهمترین مواردی که باید برای شناخت و بررسی قیام امام حسین (ع) و دلایل رفتاری آن حضرت، بدان پرداخته شود، بررسی حرکت امام حسین (ع) از مدینه به مکه و از مکه به سمت کوفه است.

معمولاً دو چیز عامل افراط می‌شود: اولین علت این است که شخص هدف اصلی دین را متوجه نشود و نداند که دین برای چه هدفی آمده است و نفهمد که دین، همه‌ چیز را برای این دنیا نگذاشته و بخشی را برای آخرت و محاسبه در آن‌جا گذاشته است .

دیگر این که به برخی از آیات توجه کند و به برخی توجه نکند. یا فقط به قرآن توجه کند، اما به سیره پیامبر (ص) و ائمه (ع) و مشی حقوقی و فقهی اسلام توجه نکند.

در بخش پیشین انحراف عقیده معاویه را بررسی کردیم. در ادامه فعالیت های او در زمان امام حسن علیه‌السلام ، جنایت ها ،زیر پا نهادن صلحنامه اش با امام حسن مجتبی (ع) و کشتار شیعیان و طرفداران علی ابن ابی طالب علیه السلام را در تاریخ مکتوب بررسی می کنیم....

در بخش پیشین به انحرافات در زمان دوخلیفه اشاره کردیم و در ادامه: به‌طور خلاصه آنکه عثمان، تمام سعى خود را بر آن گذارد تا طبق گفته ابوسفیان تمام مراکز حساس را به بنی‌امیه واگذار کند، معاویه را در شام تام الاختیار قرار داد، عبدالله ابن ابى سرح را در مصر گمارد و ولید را در کوفه و مروان را مشاور خود نمود.