ولایت‌مداری (قبول و حراست عملی از مقام امامت علی (ع) و اولادشان) از ارکان ضروری و مورد تأکید در قرآن کریم و روایات پیامبر اکرم (ص) و اهل بیت (ع) است. در این میان حضرت زینب (س) فرزند امام علی (ع) و فاطمه (س) از دامان رسالت و امامت برخاسته است؛ به دلیل یاری امام زمان خویش در شرایط دشوار زمانی و مکانی، یکی از الگوهای بارز در امر ولایت‌مداری و ولایت‌پذیری است. سؤال اصلی این جاست که سبک زندگی حضرت زینب (س) در حوزه ولایت‌مداری در چه ابعادی بوده است؟

یکی از مسائلی که کمتر به آن توجه شده، روابط عاطفی معصومان (ع) با اعضای خانواده و بستگان درجه اول و روابط عاطفی متقابل آنان با معصوم (ع) است. از این رو در این مقاله روابط عاطفی حضرت زینب (س) بررسی شده اما تأکید بر واقعه عاشورا است. در این جستار با توجه به رعایت سیر تاریخی از ولادت حضرت زینب (س) تا اتمام واقعه عاشورا و وقایع پس از آن، حوادث به ترتیب توالی و پیشرفت‌ها مورد توجه بوده و روابط عاطفی از لابه‌لای گزارش‌های تاریخی و روایی استخراج شده است. 

پژوهش حاضر به مطالعه، بررسی و جریان‌شناسی تاریخی یکی از مهم‌ترین و مشهورترین قرائت‌ها و برداشت‌ها از واقعه عاشورا، یعنی قرائت حماسی ـ اسطوره‌ای از عصر صفویه تا مشروطه (با تأکید بر مقاتل) می‌پردازد. بر این اساس، پس از بیان چیستی دو واژه حماسه و اسطوره و رابطه و نسبت میان آن دو، به تبیین و پیشینه این رویکرد و قرائت پرداخته شده است.

عاشورا واقعه‌ای عظیم و جریان‌ساز است. مصداق این مدعا رخدادهای شگفتی است که در پی شهادت امام حسین (ع)، در جهان هستی پدید آمد و در یک نگاه گذرا  و با رجوع به متون تاریخی و روایی شیعی و سنی، می‌توان به تعداد زیادی از گزارش‌های این حوادث برخورد کرد که در مجموع حکایت از آن دارند که این حادثه، در میان حوادث رخ داده در جامعه بشری، تافته‌ای است جدا‌بافته و بدین لحاظ در خور دقت و بررسی.

پژوهش حاضر، گزارشى است از مهم‌ترین اعداد و ارقام حادثه عاشورا، از جمله آمار سپاه امام حسین (ع) و لشکر یزید، آمار شهدا و کشته‌هاى دشمن، آمار سرهاى شهدا، روزشمار واقعه عاشورا و.... ضمناً با مقایسه و تحلیل اخبار گوناگون و در برخى موارد ناهمگون، درباره اعداد و ارقام این حادثه، تلاش شده است که گزارش صحیح و قابل پذیرش، گزینش و ارائه شود.

این مقاله تلاش می‌کند با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی به انواع گزارش‌ها و سبکشان در این حوزه بپردازد و با معرفی ویژگی‌های هر گونه، آفت‌های عمده و اصلی این عرصه را که سبب برداشتی ناصواب از روایت راستین عاشورا شده، بررسی نماید. آفت‌هایی نظیر تقطیع، برداشت‌های ناصواب و فرقه‌گرایانه، بی‌توجهی به اسناد و مبالغه سبب می‌شود روش‌ها و شیوه‌های اتخاذی در بر گرفتن عناصر تألیفی در حوزه مقتل‌نگاری مخدوش شود. بدیهی است وقتی مقتل پژوه به نوع و سبک تألیفی مقاتل و آسیب‌های آن‌ها توجه کند، می‌تواند براساس آن، به دور از کجاندیشی، تحلیلی صحیح از واقعه عاشورا ترسیم کند.

پژوهش حاضر به بررسی فرجام سر مطهر امام حسین (ع) و سرهای دیگر شهدا و محل دفن آن‌ها، در دو بخش پرداخته است: بخش نخست، به فرجام سر امام (ع) و دیدگاه‌های مربوط به محل دفن آن می‌پردازد و پس از بررسی و بازکاوی اقوال متعدد در این باره، قول الحاق سر به بدن مطهر را بر اقوال دیگر ترجیح می‌دهد. در بخش دوم به نقد و بررسی گزارش‌های مربوط به فرجام سرهای دیگر شهدا پرداخته شده است. 

واقعه عاشورا از جنبه‌های مختلفی بررسی و مطالعه شده و با این حال زوایای مبهمی از آن دغدغه پژوهشگران این عرصه است. از جمله این جنبه‌ها واکاوی هدف و فلسفه قیام حسینی است و رد یا اثبات آرای مطرح در این مسئله نیازمند فهم چگونگی این رویداد مهم خواهد بود. بخشی از این چگونگی به شناخت تجهیزات به کار رفته در این رخداد خونبار مربوط  می‌شود و دستیابی به کمّیت و کیفیت جنگ‌افزارهای موجود در اردوی حسینی می‌تواند شاهدی بر مقصد و مقصود جنگاوران باشد.

سلیمان بن صرد خزاعی از بزرگان و رهبران شیعه عراق و از اصحاب و یاران نزدیک امامان نخستین شیعه است که در بیشتر حوادث سیاسی، به ویژه جنگ‌های دوران امام علی (ع) و امام حسن (ع) در کنار امامان حضور داشته و سابقه درخشانی از خود به جای گذاشته است. وی با اینکه طلایه‌دار نهضت دعوت از امام حسین (ع) برای آمدن به عراق است، اما خود در حادثه عاشورا غایب بوده است. درباره علت غیبت او در حادثه عاشورا همواره دیدگاه‌ها و احتمال‌هایی مطرح بوده است که در این نوشتار به نقد و بررسی آن‌ها پرداخته می‌شود.

از جمله ویژگی‌های شاخص قیام امام حسین (ع)، خونین شدن این قیام با خون مطهر شهیدان، به‌ویژه حضرت علی اصغر (ع) است. براساس نقل مقاتل و کتاب‌های تاریخی و مفاد زیارت‌نامه‌ها، امام حسین (ع) در روز عاشورا خون زخم و جراحت خویش را به آسمان پاشید و صورت مبارکش را با آن رنگین کرد. همچنین خون علی اکبر (ع) و علی اصغر (ع) را نیز به هنگام شهادت به آسمان پاشید و قطره‌ای از آن خون‌ها به زمین بازنگشت. بنابراین خونین کردن صحنه شهادت بهترین عزیزان از سوی امام حسین (ع)، به‌ویژه علی اصغر (ع) منطق و اهدافی حاکم است.