کاربست روش‌های زبان‌شناسی کاربردی در مطالعات تاریخی می‌تواند راه‌گشای بسیاری از مسائل مطرح در این حوزه باشد. این میان، گاه توجه به کنش های زبانی جامعه، شناسایی «بافت» یک رویداد و استخراج گفتمان‌های تولید شده در آن آگاهی های تاریخی نوینی پدید می‌آورد. بر این اساس، در مطالعه پیش رو با کاربست نگاه گفتمانی و بهره‌گیری از روش توصیفی «فرکلاف» و نظریه آوای متعارض «باختین» کوشش می‌کنیم روشی نوین در مطالعات متون تاریخی در قالب واکاوی کنش های گفتاری پایه‌گذاری کنیم. بدین منظور، با کاربست روش پیشنهادی در مطالعه موردی خطبه حضرت زینب (س) در شام، کوشش خواهیم کرد بدانیم پس از واقعه عاشورا، حضرت زینب (س) سعی در پدید آوردن چه گفتمانی داشته‌اند.

با روی کارآمدن دولت صفویه و رسمی شدن مذهب شیعه در ایران، سبک تازه ­ای از عزاداری به نام روضه‌­خوانی و نوعی نمایش مذهبی همراه با اشعار و متون مرتبط با واقعه کربلا با ایجاد تکیه‌­ها، حسینیه­‌ها و موقوفات به وجود آمد. این مراسم و آیین­‌ها در دوران قاجار برای کسب مشروعیت مردمی، با شدت و گسترش بیشتری دنبال می‌شد، در این زمان هر طبقه و صنفی برای برگزاری عزاداری سعی می­ کردند تا از طریق ساختن تکیه و وقف آن، اجر دنیوی و اخروی کسب کنند و نامی نیکو برای خود باقی بگذارند تا این که ناصرالدین شاه دستور ساخت تکیه دولت را داد.

توجه به کنش‌های زبانی رایج در هر دوره تاریخی، می‌تواند آگاهی‌های نوینی را از آن عصر بازنماید. از همین رو، بهره‌گیری از دانش زبان‌شناسی، خاصه زبان‌شناسی کاربردی، در مطالعات تاریخی اسلام راه‌گشای بسیاری از مسائل مطرح در این حوزه می‌تواند باشد. بر این پایه و‌ بسان نمونه‌ای از تعامل بینارشته‌ای، در مطالعه پیش رو با محوریت کاربست نگاه گفتمانی خواهیم کوشید روند رویارویی دو گفتمان علوی و اموی را بازشناسیم. بنا است نشان دهیم که با واکاوی متن خطبه‌های ایراد شده توسط دو گروه اجتماعی با ایدئولوژی رقیب، می‌توان ظرفیت مباحث نظری گفتمان در زبان‌شناسی را برای شناخت نقاط مبهم تاریخ وقایع پس از عاشورا نیز به کار گرفت.

یکی از مباحث مهم نزد فریقین، بحث پیرامون آیات دلالت کننده بر عظمت و فضایل امام علی (ع) است. از آنجا که پیش‌فرض‌های کلامی مذهب شیعه و اهل سنت درباره امامت و ولایت یکسان نیست، این پژوهش بر آن است ضمن بهره‌گیری از روایات معتبر و آرای مفسران فریقین پیرامون آیات امامت و فضائل امام علی (ع)، شاخص‌ترین ترجمه‌های تفسیری اهل سنت (دهلوی، خرم‌دل و انصاری) و شیعه (الهی قمشه‌ای، مشکینی و مکارم شیرازی) را بررسی و تحلیل کند. از این رهگذر می‌توان پس از بیان ضعف‌ها و قوت‌های احتمالی، تأثیر پیش‌فرض‌های کلامی و تعصب‌های موجود را در ترجمه‌های اهل سنت دقیق‌تر نمایان ساخت. افزون بر آن می‌توان مطابق مبانی کلامی، انتقال صحیح محتوای این آیات را در ترجمه‌های شیعی مورد بررسی قرار داد.

پژوهش حاضر در دو مقطع کلى به شناسایى و معرفى مقاتل و نگاشته‌ هاى مربوط  به تاریخ عاشورا از آغاز تا عصر حاضر مى ‌پردازد. در دو شماره پیشین، به مقطع نخست آن، پرداخته شد و گفته شد که مقطع اول از دو بخش سامان یافته است: بخش اول به شناسایى و معرفى فهرست‌‌وار مقاتل از آغاز تا قرن هفتم اختصاص یافته و در بخش دوم، به معرفى توصیفى آثار موجود در تاریخ عاشورا تا قرن هفتم، پرداخته شده است. در این شماره، ادامه این نوشتار که به مقطع دوم پرداخته، ارائه می‌شود.

پژوهش حاضر در دو مقطع کلی به شناسایی و معرفی مقاتل و نگاشته‌‌های مربوط به تاریخ عاشورا از آغاز تا عصر حاضر می‌پردازد. در مقطع نخست در دو بخش سامان یافته که در بخش اول آن به شناسایی و معرفی فهرست‌وار مقاتل از آغاز تا قرن هفتم پرداخته و در بخش دوم، آثار موجود در تاریخ عاشورا تا قرن هفتم به صورت توصیفی معرفی شده است. اما مقطع دوم که درباره مقاتل و نگاشته‌‌های قرن هشتم تا چهاردهم است، نیز شامل دو بخش است. در بخش نخست، پس از بیان یک مقدمه، به شناسایی و معرفی چند اثر مهم از قرن هشتم تا عصر حاضر پرداخته و در بخش دوم مهم‌ترین آثار قرن‌های اخیر که نقش بسزایی در تحریف و ارائه گزارش نادرست و جعلی و در برخی موارد، افسانه‌ای، درباره قیام عاشورا داشته‌‌اند، شناسایی و معرفی شده است.

چگونگی تطور گزارش‌های عاشورایی در دهه‌های اخیر مورد اهتمام محققان عرصه عاشوراپژوهی قرار گرفته است که رجزهای سروده شده در حادثه کربلا از آن جمله است. در همین راستا مقاله حاضر در پی پرداختن به نقش کتاب «اسرار الشهاده» در تطور رجزهای عاشورایی است. در این نوشتار از روش مطالعات اسنادی، تحلیلی و مقایسه‌ای میان کتاب «اسرار الشهاده» و سایر منابع کهن و متقدم تاریخی بهره گرفته شده است که در این میان سهم «اسرار الشهاده» بسیار برجسته است به‌گونه‌ای که با دخل و تصرف مختلف در متن و تعداد رجزها، موجب ورود رجزهای جدید در قالب‌های مختلفی منسوب به شخصیت‌های حقیقی و نیز خرافی کربلا شده است.

آیه 33 سوره احزاب به «آیه تطهیر» معروف است. خداوند سبحان در این آیه، اهل بیت را از هر گونه پلیدی و پلشتی و ناپاکی مصون معرفی فرموده است. مصداق‌های دقیق اهل بیت کیانند؟! همه دانشمندان شیعه و گروهی از علمای اهل سنت این آیه را درباره اصحاب کساء می‌دانند و برخی دیگر از آنان، زنان پیامبر (ص) را نیز از مصادیق آن گمان می‌کنند. اما اینکه کدام گروه در رأی و اعتقاد خود بر راه صواب هستند و کدام گروه بر طریق خطا می‌روند؟! در این مقاله پاسخ این پرسش با ادله عقلی، نقلی و ذکر دقیق منابع در حد امکان ذکر شده است.

واژه «علی‌اصغر» در منظر شیعیان و محبان اهل‌بیت (ع)، نماد طفل شیرخوار امام حسین (ع) است که در روز عاشورا در اوج تشنگی، به تیر ستم سربازی از لشکر عمر سعد به شهادت رسید. ارباب مقاتل و منابع، جزئیات تبارشناسی و مقتل حضرت علی‌اصغر، را با اختلافاتی ذکر کرده‌اند. این مقاله به روش توصیفی ـ تحلیلی و با مطالعات کتابخانه‌ای درصدد بازشناسی طفل شیرخوار شهید امام حسین (ع) در مقاتل و منابع متقدم شیعه و سنی است.

پژوهش‌ حاضر در دو مقطع‌ کلى‌ به‌ شناسایى‌ و معرفى‌ مقاتل‌ و نگاشته‌هاى‌ مربوط‌ به‌ تاریخ‌ عاشورا از آغاز تا عصرحاضر مى‌پردازد. مقطع‌ نخست‌ در دو بخش‌ سامان‌ یافته‌ که‌ در بخش‌ اول‌ آن‌ به‌ شناسایى‌ و معرفى‌ فهرست‌ وار مقاتل‌از آغاز تا قرن‌ هفتم‌ پرداخته‌ و در بخش‌ دوم‌، معرفى‌ توصیفى‌ آثار موجود در تاریخ‌ عاشورا تا قرن‌ هفتم‌، صورت‌ گرفته‌است‌.