اربعین یا چله برای ایرانیان و دیگر پیروان تشیع به خصوص و برای مسلمانان به طور کلی عددیست مملو از معنای دینی و معنوی که در اعداد دیگر مانند پنجاه یا شصت وجود ندارد. در سراسر جهان اسلام برای درگذشتگان، مراسم خاص مذهبی در سوم، هفتم، چهلم و سال وفات آنان برگزار می‌شود. در تصوف مبتنی بر یک حدیث نبوی که می‌فرماید: «اگر کسی اربعین به ذکر حق در خلوت بگذراند، حکمت و معرفت از قلب او به زبان او ساری می‌شود».

آن قدر شعر خوانده‌ام که فرق شعر دلی و سفارشی را بفهمم. آن قدر خوانده‌ام که بتوانم تشخیص بدهم که شاعر به شعر سفارشی خودش اعتقاد هم دارد یا صرفا سفارش مشتری را آماده کرده است؛ و گواهی می‌دهم که عمده شعر‌های این کنگره، برای کنگره سروده شده بود و سفارشی محسوب می‌شد؛ ولی سفارش‌هایی که با اعتقادات شاعر هم‌راستا بود و وجود کنگره تنها تلنگری شده بود برای دست به قلم شدن شاعر.

صحیفه سجادیه با گذشت هزار و اندی سال همچنان از نصوص کمتر شناخته شده در مکتب تشیع است که بازخوانی و خوانش جدیدی از متن با ابزارهای علوم جدید می‌تواند داده‌های بسیار ارزشمندی را در اختیار ما قرار دهد. امری که تا کنون بسیاری از بخش‌های آن، بواسطه زبان ایجاز، استعاره، ایهام و... برای مردم ناشناخته باقی مانده است.

درباره شخصیت و اهداف قیام مختار گزارش‌های ضد و نقیضی از سوی مورخان با گرایش‌های اعتقادی مختلفی ثبت شده است که تشخیص سره از ناسره برای محققین بسیار سخت است. با این وجود روایات نقل شده از ائمه معصومین (ع) که مهم‌ترین ملاک ما است نشان می‌دهد که حضرات معصومین از این‌که قاتلین حسین (ع) توسط مختار قصاص شده‌اند، رضایت دارند.

عبیدالله‌بن‌حر جعفی از اشراف و بزرگان کوفه بود که در دوران امام علی (ع) در صف معاویه قرار گرفت و مقارن جریان عاشورا امام حسین (ع) را یاری نکرد. بعد از شهادت امام، عبیدالله دچار عذاب وجدان شده، به زیارت قبر حضرت پرداخته و در کنار مختار قرار گرفت. ضعف ایمان ابن‌حر منجر به جدایی او از مختار و قرار گرفتن در کنار زبیریان شد که در نهایت به طرفداری از مروانیان به دست زبیریان کشته شد.

یکی از نکات درخور تأمل در قیام امام حسین (ع) دلایل تغییر ذهنیت و محاسبه مردم نسبت به اهداف پیامبر اسلام (ص) و ارزش‌های اسلامی تنها نیم‌قرن پس از رحلت پیامبر (ص) بود؛ تغییری که سرانجام به حادثه کربلا انجامید.

در حالی که امام حسین (ع) بر احوال شخصیتی، روانی و تذبذب فکری مردم عراق، آشنایی کامل داشت، بعد از گسیل نامه‌های بی‌شمار مردم عراق برای بیعت و دعوت به سوی عراق، حجت بر امام تمام شده و راهی سرزمین عراق شدند، راهی که منتهی به کربلا شد.

طبیعی است که قیام حسینی و واقعه عاشورا به دلیل آن‌که رویدادی تاریخی و نیز مهم‌ترین رویداد تاریخ اسلام به شمار می‌آید، توجه استادان و دانشجویان تاریخ، بویژه گرایش تاریخ اسلام را به خود جلب کند؛ اما با وجود کارهای ارزشمندی که در این زمینه انجام شده عاشوراپژوهی دانشگاهیان آسیب‌هایی چشمگیر نیز داشته که لطمه‌هایی جدی به پژوهش‌های آنان در این زمینه وارد کرده است.

آن شب عاشورا حسین (ع)، یاران را جمع کرد و گفت: عهدی میان من و شما نیست. آنان به دنبال من‌اند و کاری به شما ندارند. این هم تاریکی شب، هرکدام سر خویش گیرید و به دیار خود بروید...
حسین (ع)، مردم را ابزار رسیدن به اهدافش نکرد. اهدافی که مقدس بودند. گر چه حقایق را گفت، ولی انتخاب را به عهده خودشان گذاشت. آنان که پای آمدن با حسین (ع) نداشتند، باید جوابگوی خدای خودشان باشند.

من گمان نمی‌کنم حسین‌بن‌علی (ع)، آغازگر حوادث منتهی به کربلا بود. در برابر صحنه گردانی‌های آل‌امیه، کربلا-به-ناچار بود.