پژوهش حاضر، گزارشى است از مهم‌ترین اعداد و ارقام حادثه عاشورا، از جمله آمار سپاه امام حسین (ع) و لشکر یزید، آمار شهدا و کشته‌هاى دشمن، آمار سرهاى شهدا، روزشمار واقعه عاشورا و.... ضمناً با مقایسه و تحلیل اخبار گوناگون و در برخى موارد ناهمگون، درباره اعداد و ارقام این حادثه، تلاش شده است که گزارش صحیح و قابل پذیرش، گزینش و ارائه شود.
یکى از اقدامات معاویه در راستاى تثبیت و تحکیم پایه‌هاى زمامداری موروثى سلسله اموى و نیز استمرار اهداف دینستیزانه خویش، طرح «ولیعهدى یزید» بود که از همان سال‌هاى آغازین حاکمیتش به آن می‌اندیشید.
نکته‌اى که در این نوشتار شایان یادآورى است، اینکه منابع تاریخى متقدم، در ارائه ترتیب زمانى حوادث و تصویرى منسجم و منظم از فعالیت‌هاى معاویه در این باره، چندان توفیقى نداشته و علاوه بر آشفتگى اخبار آن‌ها، در برخى موارد نیز گزارش‌هاى متناقضى آورده‌اند. از این رو براى بازسازى و کشف ترتیب حوادث و سیر زمانى این جریان و در یک کلام، دست‌یابى به حقیقت ماجرا در حد امکان باید از قراین و شواهد دیگر تاریخى بهره جست.
با کند و کاو در منابع تراجم‌نگاری و کتابشناسی قرن‌های سوم و چهارم هجری، درمی‌‌یابیم که کتاب «الفتوح» و نویسنده آن در جایگاه مناسبی قرار ندارند و پیرو آن، زندگی‌نامه ابن اعثم کوفی؛ مشخصات واقعی، مذهب، آثار و سایر ابعاد زندگی وی، به‌طور دقیق شناسایی نشده‌است. برپایه بایستگی معرفی و شناخت هرچه بیشتر کتاب «الفتوح» و جستجو در شرح حال نویسنده آن، پژوهش حاضر شکل گرفته است و باید گفت که «الفتوح» با توجه به تخصص نویسنده، تخصصی بودن کتاب و تناسب هندسی گزارش‌های تاریخی آن، اطمینان عرفی را برای خوانندگانش به ارمغان می‌آورد.
آیات تطهیر، مباهله، مودت، تبلیغ و... به نوعی جلوه‌گر تقدیر خداوند از اهل بیت (ع) است. زندگی علمی حضرت زینب (س) زاویه‌ای است که نیاز به واکاوی و تحلیل دقیق‌تری دارد زیرا درباره این خاندان گفته شده: «إِنَّ هؤلاءِ وَرَثوا العِلمَ وَ الفَصَاحَهَ زُقُّوا العِلمَ زُقّاً». حضرت زینب (س) علاوه بر علم لدنی، تمام شرایط یک راوی موثق را در حد کمال داراست. بدین لحاظ، به او (س) عالمه گفته‌اند. همچنین علم پیشگویی حوادث را نیز دارا می‌باشد، چنان‌که کیفیت شهادت خود را پیشگویی کرد. صفت دیگر ایشان (س) عقیله است که ابن‌عباس به او داده است. همچنین مفسری بی‌بدیل است زیرا خطبه‌های آن حضرت (س) آکنده از آیات قرآنی است.
قیام عبدالله بن زبیر (61-72 ق) و مختار بن ابی عبید ثقفی (64-66 ق) از قیام‌های عصر اموی هستند که توفیقاتی نیز داشتند. در این میان ابراهیم بن مالک اشتر به دلیل آوازه، نسب و نفوذش مورد توجه دو گروه قرار گرفت. ابراهیم ابتدا با مختار برای خونخواهی شهدای دشت طف همراه شد اما پس از نبرد «خازر» و تحقق نسبی این هدف و به دست آوردن امارت موصل از او جدا شد. او همچنان در موصل بود تا اینکه زبیریان بر مختار غلبه یافتند و حکومت عراق را به دست آوردند.
این مقاله تلاش می‌کند با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی به انواع گزارش‌ها و سبکشان در این حوزه بپردازد و با معرفی ویژگی‌های هر گونه، آفت‌های عمده و اصلی این عرصه را که سبب برداشتی ناصواب از روایت راستین عاشورا شده، بررسی نماید. آفت‌هایی نظیر تقطیع، برداشت‌های ناصواب و فرقه‌گرایانه، بی‌توجهی به اسناد و مبالغه سبب می‌شود روش‌ها و شیوه‌های اتخاذی در بر گرفتن عناصر تألیفی در حوزه مقتل‌نگاری مخدوش شود. بدیهی است وقتی مقتل پژوه به نوع و سبک تألیفی مقاتل و آسیب‌های آن‌ها توجه کند، می‌تواند براساس آن، به دور از کجاندیشی، تحلیلی صحیح از واقعه عاشورا ترسیم کند.
در میان گزارش‌های مورخان و محدثان اخبار عاشورا، گزارش‌های شیخ صدوق از این واقعه از آن رو شایان مطالعه و بررسی است که عمده گزارش بر جای‌مانده از مقتل وی، مبتنی بر اخبار امامان معصوم (ع)، به ویژه امام صادق (ع) است. پژوهش حاضر پس از ارائه شرح کوتاهی از زندگی و شخصیت علمی شیخ صدوق، به نقد و واکاوی سندی و محتوایی خبری طولانی از امام صادق (ع) درباره واقعه عاشورا از ابتدا تا فرجام آن، می‌پردازد.
جنبش ضداموی و ضدزبیری مختار، یک جنبش اجتماعی ـ انقلابی بود که با هدف خونخواهی امام حسین (ع) و برپایی حکومت عدل شکل گرفته بود. از این رو بررسی جامعه شناختی این جنبش می‌تواند در ارزیابی آن کمک زیادی کند. این پژوهش پس از گردآوری داده‌های تاریخی با رویکرد جامعه شناختی بر پایه چهار محور بنیادی: فرآیند، ساختار و ارتباط با کنش گران جنبش و باورها و نقش نیروهای کنش‌زا، به تحلیل جامعه شناختی این جنبش پرداخته است. دستاورد پژوهش نشان دهنده آن است که در پی دست‌یابی موالی به حقوق خویش، مختار به عنوان رهبر کاریزماتیک توانست موالی و شیعیان را همراه نماید؛ اما به دلیل ناسازگاری باورها با برنامه‌ها و اهداف، نهادی نشدن جنبش در عراق و هم چنین قدرت طلبی مختار، این جنبش دچار بحران شد.
ابن تیمیه در حوزه عاشوراپژوهی حداقل به سه تحریف بزرگ دست زده است:
1. قیام امام حسین (ع) را شورشی کور خوانده
2. بنی‌امیه به‌ویژه یزید بن معاویه را از فاجعه عاشورا مبرا پنداشته
3. کشندگان امام حسین (ع) و یارانش را، نه یزید و شامیان که مردم کوفه و شیعیان انگاشته است.
در این گفتار با توجه به سه روایت متفاوت از عاشورا (1. روایت بنی‌امیه؛ 2. روایت بنی‌عباس؛ 3. روایت آل‌علی) به نقد و بررسی این تحریفاتی که ابن تیمیه بنیان گذاشته، به تفصیل پرداخته شده است.
خبر دفن سیدالشهدا (ع) و یاران ایشان یک روز پس از شهادت‌شان، توسط قبیله بنی‌اسد از ساکنان منطقه غاضریه، از طریق گزارش ابومخنف به منابع معتبر تاریخی شیعه و سنی راه یافته و منابع پسین از آن استقبال کرده‌اند . گذر زمان این خبر را با نوعی تحوّل و شهرتی متفاوت مواجه کرده است. قرن یازدهم نقطه عطف این تحولات و آغاز رویکرد کلامی و شروعِ فاصله گرفتن موضوع دفن امام (ع) از یک حادثه تاریخی به یک اصل اعتقادی است؛ اصلی که ریشه در برخی احادیث شیعی دارد و تجهیز هر امام توسط امام بعدی را لازم می‌شمارد.
پیام های خود را از این طریق برای ما ارسال نمایید.
×
