آنچه در این مقاله می‌خوانید:

مختصری از زندگانی حضرت عبدالعظیم حسنی:

نسب حضرت عبدالعظیم حسنی با چهار واسطه، به امام حسن مجتبی (ع) و خاندان وحی می‌رسد، احمد بن علی نجاشی (که یکی از بزرگان علم رجال است) درباره نسب ایشان می‌نویسد: هنگامی‌که جنازه او را برای غسل برهنه می‌کردند، در جیب لباس وی نوشته‌ای یافت شد که در آن، نسبش، این‌گونه ذکرشده بود: من ابوالقاسم، عبدالعظیم ‌بن عبدالله ‌بن علی‌ بن حسن‌ بن زید‌ بن علی‌ بن حسن‌ بن علی ‌بن ابی‌ طالب هستم.[1] ولی در کتاب‌های دیگر[2]، میان «زید» -یعنی جدّ سوّم ایشان– و امام حسن (ع)، شخص دیگری واسطه نیست.

در تاریخ تولد و وفات حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) اختلاف وجود دارد اما به نقلی ایشان چهارم ربیع الآخر سال 173 هجری قمری[3] متولد شدند و در 15 شوال سال 252 یا 255 هجری قمری از دنیا رفتند.[4] حضرت عبدالعظیم حسنی از اصحاب خاص ائمه (ع) بودند و امام رضا (ع)، امام جواد (ع) و امام هادی (ع) را درک کرده‌اند. بطوریکه احادیث بسیاری از طریق ایشان نقل‌شده است. او یکی از راویان ثقه و مورد اعتماد در احادیث شیعه محسوب می‌شود.

 

 بزرگی و مقام والای ایشان:

ابوتراب رویانی، روایت کرده است که شنیدم ابوحمّاد رازی می‌گفت: خدمت امام هادی (ع) در سامرّا رسیدم و مسائلی از حلال و حرام از ایشان پرسیدم. امام به پرسش‌های من پاسخ داد و هنگامی‌که خواستم از ایشان خداحافظی کنم به من فرمود:

یا أبا حمّاد إذا أشکل علیک شی‏ء من أمر دینک بناحیتک فسل عنه عبد العظیم بن عبد اللّه الحسنی، و اقرأه منّی السّلام.[5]

ای ابو حماد! هنگامی‌که چیزی از امور دینی در منطقه‌ات برای تو مشکل شد، از عبدالعظیم بن عبدالله حسنی بپرس و سلام مرا به او برسان.

این روایت نشانگر آن است که حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) نه‌تنها محدث و شاگرد مکتب اهل‌بیت بوده‌اند، بلکه در فقه و مسائل علمی آن‌قدر مورد اعتماد بوده‌اند که امام هادی (ع) ایشان را تائید کرده‌اند و مردم را برای پاسخگویی به ایشان ارجاع می‌دهند.

همچنین در روایتی ایشان اعتقادات خود را بر امام هادی (ع) عرضه می‌دارند و امام عقاید ایشان را تایید می‌کنند.

بدان که اگر قبر عبدالعظیم را در شهر خودتان زیارت کنی، مانند کسی هستی که حسین بن علی (ع) را زیارت کرده باشد.

 

روایتی در باب پاداش زیارت حضرت عبدالعظیم:

در روایتی از امام هادی (ع) آمده است:

حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ قَالَ حَدَّثَنَا حَمْزَهُ بْنُ الْقَاسِمِ الْعَلَوِیُّ ره قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى الْعَطَّارُ عَمَّنْ دَخَلَ عَلَى أَبِی الْحَسَنِ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْهَادِی مِنْ أَهْلِ الرَّیِّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى أَبِی الْحَسَنِ الْعَسْکَرِیِّ ع فَقَالَ أَیْنَ کُنْتَ قُلْتُ زُرْتُ الْحُسَیْنَ ع قَالَ أَمَا إِنَّکَ لَوْ زُرْتَ قَبْرَ عَبْدِ الْعَظِیمِ عِنْدَکُمْ لَکُنْتَ کَمَنْ زَارَ الْحُسَیْنَ بْنَ عَلِیٍّ ع.[6]

شیخ المحدّثین (صدوق (ره))، از محمّد بن یحیی عطّار از یکی از اهالی ری این‌گونه نقل کرده که: خدمت امام هادی (ع) رسیدم. ایشان فرمودند: کجا بودی؟
 گفتم: حسین بن علی (ع) را زیارت کردم. امام هادی (ع) فرمودند:
بدان که اگر قبر عبدالعظیم را در شهر خودتان زیارت کنی، مانند کسی هستی که حسین بن علی (ع) را زیارت کرده باشد.

با توجه به آنکه در روایات معتبر شیعه ثواب بسیار زیادی برای زیارت امام حسین (ع) در نظر گرفته‌اند، این روایت بسیار قابل‌تأمل است و باید از جنبه‌های مختلف آن را بررسی کرد.

 

بررسی سندی روایت:

 این حدیث در سلسله سند خود که متصل به امام می‌شود دارای شخصی مجهول است (همان کسی که حدیث را بی‌واسطه از امام نقل می‌کند) البته تمامی افراد این سند به‌غیراز آن شخص مورد تائید هستند. لذا برخی این حدیث را قابل استناد ندانسته‌اند، اما شایان‌ذکر است که این حدیث بسیار موردتوجه علما واقع‌شده است و این معروفیت (اشتهار) می‌تواند ضعف سند را جبران نماید. به همین خاطر است که حضرت آیت‌الله خوئی در معجم رجال الحدیث خود این حدیث را همانند حدیث صحیح تلقی کرده است.

 

حکمت ثواب بالای زیارت ایشان:

بنابر صحیح دانستن این حدیث معروف که این موضوع را بیان نموده است، برابر دانستن زیارت حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) با امام حسین (ع) را ناظر به دو منظر می‌توان تلقی کرد: نخست اینکه این دستور در زمره دستوراتی تعبدی از سوی معصومین است که ما نمی‌توانیم پی به دلیل واقعی آن ببریم چراکه بسیاری از دستورات امامان ناشی از آگاهی آنان نسبت به علوم غیبی و وقایع ماورائی است؛ بنابراین ما پس‌ازاینکه پذیرفته‌ایم امامان معصوم ما ناسنجیده سخن نمی‌گویند و از خطا و اشتباه مصون‌اند به این نتیجه می‌رسیم که بدون شک این سخن هم بی‌دلیل نبوده است. هرچند ما نتوانیم علت آن را کشف کنیم.

در ثانی شاید این سخن دارای ابعاد اجتماعی و سیاسی باشد. به‌طورکلی می‌توان این‌گونه معادل‌سازی‌ها را به دو دسته تقسیم نمود:

الف) گاهی معصومین چنین ثوابی را برای زیارت شخصی بیان می‌کنند تا به مردم مقام و منزلت او را بفهمانند، حتی در مورد برخی از افراد زنده در زمان حضور معصومین چنین تعبیراتی را مشاهده می‌کنیم که ناظر به همین مطلب است (نظیر جملات پیامبر اکرم (ص) در مورد سلمان و ابوذر)

ب) برابری فضیلت زیارت عبدالعظیم (ع) و امام حسین (ع) مقیّد است به فضای سیاسی ویژه‌ای که پیروان اهل‌بیت (ع) در آن مقطع تاریخی در آن زندگی می‌کردند، درزمانی که اختناق شدیدی جهان اسلام را فراگرفته بود و جامعه تشیّع در دوران زمامداری افرادی مانند متوکّل، مُعتـّز و معتمد عبّاسی، سخت‌ترین دوران تاریخیِ خود را سپری می‌کرد.

در چنین شرایطی، امام هادی (ع) به‌منظور پیشگیری از خطرهایی که از طرف حکومت‌های وقت، شیعیان را تهدید می‌کرد، فضیلت زیارت حضرت عبدالعظیم را با زیارت امام حسین (ع) برابر دانسته است. به تعبیری روشن‌تر، زیارت حضرت عبدالعظیم (ع) برای کسانی که آمادگی خطرپذیری برای زیارت امام حسین (ع) را داشته باشند، پاداشی معادل زیارت آن حضرت دارد و حرم حضرت عبدالعظیم (ع) شعبه‌ای از حرم سیّد الشهدا (ع) است. و این خود، فضیلتی بزرگ و حاکی از جایگاه بلند عبدالعظیم در نزد اهل‌بیت (ع) و عظمت معنوی ایشان است.

 

توجه به زیارت:

یکی از اعمال مهمی که ائمه بزرگوار شیعه هموار بدان تأکید می‌کردند و از مشخصات شیعه به شمار می‌رود، بحث زیارت است. شاید یکی از علل این روایت هم توجه به زیارت قبور بزرگان شیعه است. البته در این تشبیه، هدف امام تنزل و کاستن از ثواب زیارت امام حسین (ع) نیست و این‌گونه نباید فرض شود که به‌دلیل زیارت این بزرگوار، مردم زیارت امام حسین (ع) را رها و نسبت به آن سستی کنند؛ بلکه مقصود بالا نشان دادن ثواب زیارت حضرت عبدالعظیم (ع) و ترویج فرهنگ زیارت بزرگان شیعه و مؤمنین در بین شیعیان است.