محبت

محبّت امام علیه‌السلام نشانه‌ی ایمان و کمالِ آن است. محبّت امری است که از اعماق قلب آدمی سرچشمه می‌‌گیرد و البتّه این چشمه جوشان قلبی، نهرهایی جاری را نیز در ظاهر به دنبال دارد و محبّتِ قلب، دارای آثار و عوارضی در ظاهر خواهد بود. در این مقام قصد داریم تا با یاری جستن از خداوند متعال، یکی از این نهرهای زلال و جاری را بیش‎تر بکاویم و آن زیارت است.

واژه زیارت به معنای دیدار است. از مهم‌ترین نشانه‌‌های محبّت و دوستی، میل و شوقِ دیدار و لقای دوست است. شوقِ دیدار امری فطری و طبیعی به‎شمار می‌‌رود و هر میزان‌که محبّت و دوستی فزونی گیرد، شوق دیدار نیز شدیدتر خواهد بود. ازاین‌رو بود که صحابی والامقام و دلباخته پیامبر اکرم (ص)، اویس قرنی، از مادر خویش برای زمانی محدود رخصت می‌‌طلبد تا او را ترک کرده و از راهـی دور عـازم مدیـنـه شـود تـا بـرای یک‌بار هم که شده موفّق به دیدار پـیـامـبـر (ص) گـردد، اما آن هنگام به مدینه می‌‌رسد که رسول مکرّم (ص) در سفر هستند و اویس به جهت اطاعت امر مادر، علی‌رغم اشتیاق فراوان برای زیارت رسول خدا (ص)، ناچار به ترک مدینه می‌‌گردد و آنگاه‌که پیامبر (ص) به مدینه بازمی‌گردند، رو به‌سوی دیار اویس می‌‌فرمایند: «همانا من بوی بهشت را از این‌جانب استشمام می‌‌کنم.»

در شریعت مقدس اسلام نیز، این میل فطری مورد تأیید کامل قرار گرفته است. دیدار خویشان و نزدیکان (صله‌رحم) و دوستان و براداران دینی دارای پاداش و اجری بزرگ است و از همه مهم‌تر، دیدار و زیارت امام و مولای خویش.

این شوق دیدارِ محبوبی است که در قید حیاتست امّا پس از رحلت محبوب از دنیا، این علاقه و محبّت قطع نمی‌‌گردد و پس‌ازآن نسبت به آثار و بقایای او و از همه مهم‌تر، مزار و مقبره‌ی او بروز و ظهور می‌‌یابد. مگر نه این است که آنان‌که عزیزی را از دست می‌‌دهند، خود را به حضور در آرامگاه او تسلّی می‌‌بخشند و برای زنده نمودن یاد و خاطره آن عزیز، به زیارت مزار وی می‌‌شتابند. آری، هر چه محبّت عمیق‌تر باشد، دل کندن از محبوب دشوارتر و تحمّل دوری وی سخت‌‌تر خواهد بود و چه مرهمی شفابخش‌تر از زیارت مزار آن محبوب. پدر و مادری که فرزند عزیز خود را از دست داده‌‌اند، در هر مناسبت و فرصتی خود را به مزار فرزند خویش می‌‌رسانند و با او خلوت کرده، راز دل می‌‌گویند. این حال انسان است نسبت به عزیزی که از دست داده؛ پس حالِ انسان نسبت به امامان اهل‌‌بیت (ع)‎ و عزیزان رسول خدا (ص) چگونه باید باشد؟ مگر به‌موجب آیه‌، شریفه نباید ایشان را از فرزندان خود بیش‎تر دوست بداریم و بر آن‌ها مقدّمشان بداریم؟ پس چه ملامت است بر کسی که در راه زیارت قبور پاک ایشان سر از پا نمی‌‌شناسد و هر آنگاه‌که بتواند دل را به زیارت این بزرگواران صفا و جلایی تازه می‌‌بخشد؟ آیا اگر اکنون به ما مژده دیدار با رسول اکرم (ص) را بدهند، لحظه‌‌ای درنـگ را جـایز می‌‌شـماریـم؟ و آیـا اگـر فـضـیـلـتِ هـجرت به‌سوی رسول خدا (ص) در زمان حضور ایشان برای ما میسّر شود، در به دست آوردن آن شکّ و تردید به خود راه می‌‌دهیم؟ مسلـّم است که خیر. پس بدانیم که رسول خدا (ص) خود این‌گونه فرمودند که:

«من زارنی بعد وفاتی کان کمن زارنی فی حیاتی و کنتُ له شهیداً و شافعاً یوم القیامه.»

هرکس بعد از وفاتم مرا زیارت کند، چنان است که در حیاتم مرا زیارت کرده باشد و به نفع او در روز قیامت شهادت داده، شافعِ او خواهم بود.

«من زار قبری بعد موتی کان کمن هاجر الی فی حیاتی.»[1]

هرکس که مزار مرا پس از مرگم زیارت کند، همانند کسی است که در حیاتم به‌سوی من هجرت کرده باشد؛ و این معنا برای تمامی اهل‌‌بیت (ع)‎ صادق است:

قال الصادق (ع): «من زارنا فی مـماتـنا فکأنّـما زارنا فی حیاتـنا.»[2]

هر کس ما را پس از مرگمان زیارت کند، چنان است که در حیات ما، زیارتمان کرده باشد.

لـذاسـت کـه مـؤمـنـان و دوسـتـداران رسـول اکرم (ص) و امامان اهل‌‌بیت ‎(ع)‎ در راه محبّت و دوستی ایشان، به زیارت قبور و مزار مطهّرشان می‌‌شتابند و این امر ثمره فطرت پاک هر مؤمن و دین‌داری است که زیارت قبور ائمه (ع) را نشانی از دوستی حقیقی امام بشمارد. چنانکه امام رضا (ع) زیارت قبر امام را نشانه‌‌ای از وفای به عهد او می‌‌نامند:

«انّ لکلّ امام عهداً فی عُنُقِ أولیایه و شیعته و انّ من تمام الوفاء بالعهد و حُسن الأداء زیاره قبورهم، فمن زارهم رغبه فی زیارتهم و تصدیقاً بما رغبوا فیه کان أیمّـتهم شفعایهم یوم القیامه.»[3]

همانا هر امامی عهد و پیمانی بر گردن دوستداران و شیعیانش دارد و بخشی از وفای به آن عهد و هم‌چنین نشانه حُسنِ ادای آن، زیارت قبور امامان است. پس هرکس ایشان را از روی رغبت و به خاطر تصدیق آنچه در ترغیب زیارت قبور آمده است، زیارت کند، امامانشان در روز قیامت شافعان ایشان خواهند بود.

زیارت، مایه امید به رحمت الهی

روحِ زیارت، محبّت و دوستی امام (ع) است؛ بنابراین زائر امام (ع)، دوستدار وی و آشنا به مقام و منصب الهی اوست. ازاین‌رو وعده‌ بخشایش گناهان و ورود به بهشت و دیگر پاداش‌های زیارت، تنها مایه‌ی امیدواری به رحمت و مغفرت الهی خواهند بود و نه آن‌که العیاذ بالله به‌جرئت بر گناه و معصیت بینجامد و شخص با اتّکای به این امور، خود را به گناهان بیالاید. نظیر آنکه خداوند متعال خود می‌فرماید:

«قل یا عبادی الّذین أسرفوا علی أنفسهم لا تقنطوا من رحمه اللّه انّ اللّه یغفر الذنوب جمیعاً انّه هو الغفور الرحیم.»[4]

بگو ای بندگان من که بر نفس خویش [به‌واسطه گناه] زیاده‌‌روی کردید، از رحمت خدا ناامید نگردید. همانا خداوند تمامی گناهان را می‌‌آمرزد که او آمرزنده و مهربان است.

اما هیچ‌یک از مؤمنان راستین از این وعده عامّ الهی، جرئت بر گناه را درنمی‌‌یابند. شیعیان و محبّان امام رضا (ع) نیز که زیارتشان از روی معرفت و شناخت و به جهت ابراز محبّت به امام است، هرگز راضی نمی‌‌شوند که برخلاف رضای محبوب خویش عمل کنند. مگر نه آنکه هر گناهِ محبّین مایه‌ی رنجش خاطر مولا می‌شود؟ پس هیچ محبّی هرگز راضی نمی‌‌شود تا با ارتکاب معاصی مولا و محبوب خود را بیازارد؛ چه رسد به آنکه این امر را با اتّکا به کرامت و مهربانی مولای خویش انجام دهد!

لیکن محبّین و شیعیان نیز به هنگام غفلت از ذکر و یاد و محبّت امام (ع) و تسلط هوای نفس، احتمال لغزش دارند. در اینجاست که وعده‌ی مغفرت و شفاعت و دستگیری اهل‌‌بیت (ع) مایه امید می‌‌گردد و شخص با توسل به درگاه ایشان از خداوند طلب مغفرت و بخشایش می‌‌نماید و با خدای خود عهد می‌‌بندد که دیگر دست از حرام بشوید و با عمل به دستورات الهی و فرموده‌‌های امامان (ع) خود را هر چه بیشتر به محبوب و مولای خود نزدیک کند.

آری وعده‌ی شفاعت و مغفرت باعث امید به رحمت و مایه‌ی ترک گناه است، نه جرئت‎بخش بر معاصی. خداوند به حقّ اولیای معصوم خویش (ع)، ما را از زائران عارف آنان قرار دهد و به برکت شفاعت ایشان از گناهان ما درگذرد.

هدف از زیارت ائمه چیست؟

هدف از زیارت، عبادت خدای متعال و تقرّب به اوست؛ بنابراین لازم است که زائر با عنایت به این مطلب، به زیارت قبور مطهّر اهل‌‌بیت (ع) بشتابد و خود را در محضر الهی و مشغول به عبادت او احساس کند و وقار و متانت خویش را حفظ کند و رفتارش موردپسند امام (ع) باشد، زیرا امام (ع) او را می‌‌بیند و صدایش را می‌‌شنود.

أشهد أنّک تری مقامی و تسمع کلامی.[5]

آداب زیارت

برای زیارت اهل‌‌بیت (ع)، آدابی با الهام از روایات، نقل شده است که برخی از آن‌ها را ذکر می‌‌کنیم:

1. طهارت و غسل زیارت

همانند سایر اعمال عبادی؛ برای زیارت نیز کسب طهارت ظاهری مطلوب است و در روایات زیادی بر استحباب غسل زیارت تأکید شده است و دعاهایی نیز به هنگام به جا آوردن آن نقل شده است.

2. پوشیدن بهترین و پاکیزه‌‌ترین لباس جهت زیارت

3. استعمال عطر و بوی خوش جز برای زیارت حرم مطهّر سیدالشهداء (ع)

4. گام برداشتن با وقار و آرامش به هنگام تشرّف به حرم

5. توقّف در مقابل باب حرم و خواندن اذن دخول قبل از ورود به حرم

اذن دخول برای حرم‌های مطهّر و مشاهد مشرّفه از اهل‌‌بیت (ع) روایت شده است که در کتب دعا مذکور است.

6. حضور قلب در تمامی حالات و اعمال زیارت

7. ایستادن در مقابل ضریح و رو به‌سوی امام به هنگام زیارت

8. خواندن دو رکعت نماز زیارت که بهترین مکان بجا آوردن آن در بالای سر مبارک و عقب‌تر

از امام (ع) است و نباید جلوتر از امام (ع) به نماز ایستاد.

9. دعا کردن پس از نماز زیارت

10. رساندن سلام برادران دینی که موفّق به انجام زیارت نشده‌‌اند و انجام زیارت به نیابت از آنان و دعا برای ایشان محبّت امام زمان (ع)

امید است که در این روز شیعیان به زیارت آن امام موفق شوند و دوستان خویش را نیز از دعای خیر محروم ننمایند.

آنچه درباره محبّت و ولایت ائمه (ع) گفته شد، درباره‌ی تمامی ایشان جاریست. امّا درباره‌ی امام زمان (ع) ازآن‌جهت که در زمان ما و به‌طور مستقیم امام ما محسوب می‌‌شوند، عنایت ویژه‌‌ای لازم است.

فضیلت و پاداش زیارت

فلسفه و روحِ زیارت، همان ابراز محبّت و دوستی به امام (ع) است و هم‌چنین زیارت نشانه‌ وفای به عهد و حُسنِ ادای پیمان امام (ع) بر عهده‌ی مؤمن است. ازاین‌رو، طبیعی است که اهمّیّت و فضیلت زیارت به اهمّیّت و فضیلت محبّت امام و عهد امامت مرتبط گردد. روایات بی‌شماری در فضیلت زیارت قبور اهل‌بیت (ع) روایت شده است که هر انسان مؤمن و منصفی را به سر حدّ یقین می‌رساند.

مسلّماً مجموع روایات در مورد فضیلت زیارت قبور اهل‌بیت (ع) دارای تواتر معنوی است. تواتر معنوی به این معناست که مطلبی آن‌قدر با عبارات مختلف روایت شده باشد که انسان یقین کند این مطلب را معصومین (ع) فرموده‌اند.

ما با عنایت به میلاد فرخنده‌ی امام رضا(ع) روایاتی چند را در فضیلت و پاداشِ زائر مزارِ ایشان می‌آوریم:

«قال رسول الله (ص): سَـتُدْفَن بضعه منّی بأرض خراسان لا یزورها مؤمن الا أوجب الّله عزّوجلّ له الجنّه و حرّم جسده علی النار.»[6]

رسول خدا (ص) فرمودند: همانا پاره تن من به‌زودی در زمین خراسان دفن می‌شود، هیچ مؤمنی او را زیارت نمی‌کند مگر آنکه خداوند عزوجل بهشت را بر او واجب می‌گرداند و بدنش را بر آتش جهنم حرام می‌گرداند.

ستُدفَنُ بَضعه منّی بخراسان ما زارها مکروبٌ الا نفّس الّله کربته و لا مذنبٌ الا غفر الله ذنوبه. [7]

همانا پاره‌ی تن من به‌زودی در خراسان دفن می‌شود؛ هیچ گرفتاری او را زیارت نمی‌کند مگر آنکه خداوند گرفتاریش را می‌گشاید و هیچ گناهکاری زیارتش نمی‌کند مگر آنکه خداوند گناهانش را می‌آمرزد.

قال الرضا (ع): «... هذه تربتی و فیها أدفن و سیجعل الّله هذا المکان مختـلف شیعتی و أهل محبّـتی والّله ما یزوری منهم زائر و لا یسلّــم علی منهم مسلّم الا وجب له غفران الّله و رحمته بشفاعتـنا أهل البیت.»[8]

امام رضا (ع) [درحالی‌که به مزار خویش اشاره می‌کردند] فرمودند:

این خاکِ مزار من است و در آن مدفون می‌شوم و خداوند این مکان را محل آمدوشد شیعیان و اهل محبّت من می‌گرداند. به خدا سوگند هیچ زائری از ایشان مرا زیارت نمی‌کند و هیچ سلام کننده‌ای از ایشان بر من درود نمی‌فرستد، مگر این‌که غفران و رحمت الهی به سبب شفاعت ما اهل‌بیت بر او واجب می‌گردد.

مطابق با این روایات شریف -که با ده‌ها روایت دیگر تأیید و تقویت می‌شوند- وعده‌ی شفاعت اهل‌بیت (ع) و مغفرت الهی به زائر بارگاه مطهّر امام هشتم (ع) داده شده است. البته روشن است که معرفت و شناخت صحیح، روح و مغزِ تمامی اعمال است و این وعده‌ها نیز در صورتی است که با معرفت و شناخت صحیح امامان (ع) همراه باشد. هم چنان‌که امام صادق (ع) می‌فرمایند:

«یقتل حفـدتی بأرض خراسان فی مدینه یقال لها طوس من زاره عارفاً بحقّه أخذته بیدی یوم القیامه و أدخلته الجنه و ان کان من أهل الکبایر قلت: جعلت فداک و ما عرفان حقّه؟ قال: یعلم أنّه مفـترض الطاعه غریب شهید. من زاره عارفاً بحقّه أعطاه الله عزّوجلّ أجر سبعیـن شهیداً ممّن استــشهد بیـن یدی رسول اللّه علی حقـیـقه.»[9]

نوه‌ی من در سرزمین خراسان در شهری که بدان طوس گفته می‌شود، کشته می‌شود. هرکس او را زیارت کند درحالی‌که عارف به حقّ او باشد، با دست خودم او را در روز قیامت گرفته، به بهشت واردش می‌کنم هرچند که اهل ارتکاب گناهان کبیره نیز باشد. پرسیده شد:

شناخت حقّ او چیست؟ حضرت فرمودند: این‌که او را امامی بدانی که اطاعتش واجب است و این‌که او غریب و شهید است. هرکس او را با شناخت حقّش زیارت کند، خداوند به او اجر هفتاد شهید که در رکاب رسول خدا به شهادت رسیده باشند، اعطا می‌کند.

آری ارزش هر عملی در گروی اعتقاد و نیت باطنی آدمی است و اهمّیّت و عظمت امامت و اعتقاد به آن است که چنین فضیلت و ثوابی را برای زائر بارگاه ملکوتی امام هشتم (ع) به ارمغان می‌آورد.

این اجر عظیم را خداوند متعال خود تعیین فرموده است، همان‌طور که سایر احکام دین را خداوند متعال قرار می‌دهد و برای هریک اجر و پاداشی معین می‌فرماید. در فضیلت نماز و روزه و حجّ و جهاد و اجر آن‌ها، هر آنچه خداوند متعال تعیین می‌فرماید، مقبول مؤمنان است؛ اگر از حکمت و علّت آن نیز بی‌اطلاع باشند، با اعتماد به حکمت و علم بی‌کران الهی آن را حکیمانه دانسته، بعیدش نمی‌شمارند.

فضیلت عظیم زیارت قبور اهل‌بیت (ع) نیز همانند دیگر احکام دین حکیمانه بوده و هیچ‌کس را یارای آن نیست که این فضیلت را از فضل عظیم الهی دور بداند.