قرآن و سوگواری حسین علیه‌السلام
بر اساس روایات خداوند در قرآن شریف از امامت و ولایت و شخصیت امامان نور و سیره و مسئولیت آنان در صیانت از دین و ارزش‌های آسمانی، ... و از شهادت و سوگ امام حسین علیه‌السلام که در راه دین و قرآن ، حماسی‌ترین و شکوهمندانه‌ترین فداکاری را آفرید، سخن گفته است :
در مورد دوران بارداری مادرش بر او و ولادتش می‌فرماید:
وَوَصَّینَا الاِْنْسانَ بِوالِدَیهِ اِحْساناً اَشُدَّهُ وَبَلَغَ اَرْبَعینَ سَنَهً قالَ رَبِّ اَوْزِعْنی اَنْ اَشْکرَ نِعْمَتَک الَّتی اَنْعَمْتَ عَلَی وَعَلی والِدَی وَاَنْ اَعْمَلَ صالِحاً تَرْضیهُ وَاَصْلِحْ لی فی ذُرِّیتی اِنّی تُبْتُ اِلَیک وَاِنّی مِنَ الْمُسْلِمینَ.
ما انسان را به نیکی کردن به پدر و مادرش سفارش کردیم مادرش (بار) او را در دوران بارداری به‌دشواری حمل کرد و نیز به‌دشواری (بار) او را بر زمین نهاد و دوران بارداری و از شیر گرفتنش سی ماه است تا هنگامی‌که به مرحله کمال خود برسد و به چهل‌سالگی درآید می‌گوید:
پروردگارا! به من الهام فرما تا سپاس نعمتی را که تو بر من و پدر و مادرم ارزانی داشتی، به‌جا آورم و تا کارهای شایسته‌ای که تو آن را می‌پسندی انجام دهم.
پروردگارا! نسل مرا برایم شایسته ساز، چراکه من به بارگاه تو روی آوردم و قطعاً از مسلمانان خواهم بود.
طبق اسناد معتبر روایت‌شده است که چون فاطمه (س) به حسین باردار شد، فرشته وحی بر پیامبر نازل گردید و گفت: خداوند ضمن درود، شمارا به ولادت فرزند گران‌مایه‌ای از فاطمه مژده می دهد که ستمکاران امّتت، پس از شما او را به شهادت می‌رسانند.
پیامبر صل‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌سلم ضمن پاسخ سلام و درود الهی به‌وسیله فرشته وحی، گفت چنین فرزندی را با چنین رخدادی سهمگین و افتخارات بزرگ نمی‌طلبد.
فرشته وحی عروج کرد و بار دیگر فرود آمد که پیام همان بود و پاسخ نیز همان.
بار سوّم فرود آمد و گفت: خداوند مژده‌ات می‌دهد که امامت و پیشوایی بشریت را در نسل این فرزندت قرارمی دهم؛ و پیامبر(ص) رضایت خویش را اعلام کرد. سپس موضوع را با دخت گران‌مایه‌اش در میان نهاد فاطمه (س) نیز همانند پدرش پس از دریافت بشارت امامت و پیشوایی در نسل حسین (ع) بدان رضایت داد.
حَمَلَتْهُ اُمُّهُ کرْهاً
آنگاه این مادر والا، دوران بارداری او را با آگاهی به این واقعیت که او در راه حقّ و عدالت به شهادت خواهد رسید، به‌دشواری و اندوه گذرانید.
وَوَضَعَتْهُ کرْهاً
و او را با آگاهی به سرنوشت پرافتخارش به‌دشواری و با اندوه به دنیا آورد
وَحَمْلُهُ وَفِصالُهُ ثَلثوُنَشَهْراً حتّی اِذا بَلَغَ اَشُدَّهُ وَبَلَغَ اَرْبَعینَ سَنَهً قالَ رَبِّ اَوْزِعْنی اَنْ اَشْکرَ نِعْمَتَک الَّتی اَنْعَمْتَ عَلَی وَعَلی والِدَی وَاَنْ اَعْمَلَ صالِحاً تَرْضیهُ وَاَصْلِحْ لی فی ذُرِّیتی اِنّی تُبْتُ اِلَیک وَاِنّی مِنَ الْمُسْلِمینَ
و دوران بارداری و از شیر گرفتنش سی ماه بود تا هنگامی‌که به مرحله کمال خود رسید و به چهل‌سالگی درآمد؛ گفت:
پروردگارا! به من الهام فرما تا سپاس نعمتی را که تو بر من و پدر و مادرم ارزانی داشتی به‌جا آورم و کارهای شایسته‌ای که تو آن را می‌پسندی انجام دهم. پروردگارا! نسل مرا برایم شایسته ساز...
و اگر آن حضرت می‌گفت: خدایا! همه نسل مرا شایسته ساز. به لطف خدا، تمامی نسل او امام و پیشوای انسانیت می‌شدند. حسین (ع) از فاطمه (س) دخت گرامی پیامبر(ص) و هیچ بانوی دیگری شیر ننوشید، بلکه پیامبر(ص) به اراده الهی، انگشت خویش را بر‌دهان او می‌نهاد و می‌مکید و این برای دو یا سه روز او ازنظر تغذیه کافی بود؛ بدین گونه گوشت و خون و پوست او از پیامبر(ص) بود و جز حسین (ع) و یحیی بن زکریا کودکی شش‌ماهه متولّد نشد.
آری! معنای آیه شریفه که می‌فرماید:
حَمَلَتْهُ اُمُّهُ کرْهاً وَوَضَعَتْهُ کرْهاً...
بیانگر این مطلب است که مادر گرامی حسین (ع) دوران بارداری او را با آگاهی به شهادتش به‌دشواری و اندوه و تأسّف بسیار گذراند و به‌راستی هم دوران بارداری و به دنیا آوردنش، نگهداری و دوران شیرخوارگی و تربیت و بازی و سرگرمی با او در کودکی‌اش، با غم و اندوه همراه بود.
چنانچه دمیدن موج سرور و شادمانی بر قلب مصفّای او از جانب پیامبر(ص)یا پدرش علی(ع)و یا برادرش امام مجتبی(ع) هم با اندوه قرین بود.
روزی که نیای بزرگش با رحلت خویش او را ترک کرد و به دنبال آن مادر گرامی و پدر و برادر بزرگوارش (ع)به شهادت رسیدند، همگی آنان در لحظات فراق بر او اندوهگین بودند و هرکدام به بیانی خاص در این مورد سخن گفتند و همچنین خواهر قهرمانش در لحظات آخرین، آن گرامی را با غم و اندوه در شهادتگاهش ترک کرد و با ناله و فریاد دردمندانه بر شهادت حسین (ع) از قتلگاه به خیمه‌ها بازگشت.
2- دومین آیه از قرآن در این مورد، این آیه شریفه است که می‌فرماید:
اُذِنَ لِلَّذینَ یقاتَلُونَ بِاَنَّهُمْ ظُلِمُوا یقُولُوا رَبُّنَا اللّهُ ...
به کسانی که به جنگ بر سرشان تاخته‌اند و مورد ستم قرارگرفته‌اند، رخصت داده شد (که قهرمانانه از خود دفاع کنند) و خداوند بر پیروز گردانیدن آنان به تجاوزکاران تواناست. آنان که به‌ناحق از شهر و دیارشان رانده‌شده‌اند؛ جز آن نبود که می‌گفتند: پروردگار ما خدای یکتاست.
از امام صادق (ع) روایت‌شده است که: این آیه شریفه در مورد امیرمؤمنان (ع) جعفر طیار و حمزه نازل شد و در مورد حسین (ع) و شهادت پرافتخار او نیز تفسیر و تطبیق گردید.
چراکه آن سه قهرمان بزرگ توحید از وطن خویش رانده و بدون هیچ گناه و ستم در حقّ فردی، تنها به جرم اینکه خدای خویش را یکتا و بی‌همتا می‌شناختند و او را این‌گونه سپاس و عبادت می‌کردند و در راه او پایداری می‌ورزیدند به شهادت رسیدند.
امّا آیه شریفه در مورد حسین (ع) به‌گونه‌ای خاص تفسیر و تطبیق شد، چراکه او از وطن خویش و همه پناهگاه‌ها رانده شد و در سراسر قلمرو گسترده اسلامی برای او نقطه امنی نگذاشتند، کار به‌جایی رسید که فرمود: به خدای سوگند! اگر من در لانه پرنده‌ای باشم مرا بیرون خواهند آورد تا با ریختن خون من به اهداف پلید و ظالمانه خویش برسند.
و بدین گونه او را کشتند و بر او ستم کردند و بر خاندان و کودکانش، ظلم کردند...
3ـ سومین آیه شریفه در سوگ امام حسین (ع) این آیه است که بدین واقعیت اشاره دارد که آن حضرت در راه پرافتخار خویش تنها بود و یاران شهامتمند و پاکباخته همراه و همدل و هم‌سنگر او، اندک.
اَلَمْ تَرَ اِلَی الَّذینَ قیلَ لَهُمْ کفُّوا یخْشَوْنَ النّاسَ کخَشْیهِاللّهِ اَوْ اَشَدَّ خَشْیهً وَقالُوا رَبَّنا لِمَ کتَبْتَ عَلَینَا الْقِتالَ لَوْلا اَخَّرْتَنا اِلی اَجَلٍ قَریبٍ ...
آیا ندیدی کسانی را که به آن‌ها گفته شد که اکنون از پیکار بازایستید و نماز بخوانید و زکات بدهید، امّا هنگامی‌که جنگیدن بر آنان مقرّر شد گروهی چنان از مردم ترسیدند که باید از خدا می‌ترسیدند یا ترسی بیشتر از ترس خدا. گفتند: ای پروردگار ما! چرا پیکار را بر ما مقرّر فرمودی و به ما مهلت نمی‌دهی تا به مرگ خویش که نزدیک است، بمیریم؟
در تفسیر آیه شریفه از حسن بن زیاد عطّار، روایت است که می‌گوید:
از امام صادق (ع) در مورد این آیه شریفه پرسیدم. فرمود:
فراز نخست آیه، در مورد امام حسن (ع) است که خداوند او را به دست نگاه‌داشتن از پیکار فراخواند،
اَلَمْ تَرَ اِلَی الَّذینَ...
آنگاه از فراز دوّم آیه شریفه پرسیدم:
فَلَمّا کتِبَ عَلَیهِمُ الْقِتالُ
که فرمود: در مورد امام حسین (ع) است و به همه مردم روی زمین که به همراه او در راه حقّ و عدالت، به جهاد برخیزند.
و نیز علی بن اسباط گوید: یکی از شیعیان از امام باقر (ع) روایت کرده که فرمودند: اگر تمام اهل زمین در رکاب امام حسین (ع) جنگ می‌کردند، همه کشته می‌شدند.
در روایت دیگری از امام صادق (ع) در تفسیر آیه شریفه آمده است که: آیا ننگریستی به کسانی که به آنان گفته شد: اینک به دستور امام حسن (ع) از جهاد مسلحانه دست نگاهدارید و به جهاد فکری و عقیدتی پرداخته و نماز را به پادارید. پس هنگامی‌که پیکار در راه خدا بر آنان به همراه امام حسین (ع) مقرّر شد گفتند: پروردگارا! چرا جهاد را بر ما مقرّر فرمودی؟ چرا تا زمانی نزدیک تا ظهور و قیام آخرین امام نور به ما مهلت ندادی؟ چراکه قیام او همراه با پیروزی همه‌جانبه و غلبه کامل بر کفر و شرک و نفاق خواهد بود.
خداوند فرمود: ای پیامبر! به اینان بگو: بهره و برخورداری دنیا اندک است و سرای آخرت برای کسی که پروا، پیشه نماید بهتر و زیبنده‌تر است.
4- چهارمین آیه در اشاره به شهادت و شهادتگاه و شرایط و حالات جان‌سوز و پرافتخار آن گرامی است و آن نخستین آیه از سوره مریم است:
کهیعص
که در مورد زکریای پیامبر و وحی الهی بر او در مورد کربلا و شهادت خاندان پیامبر(ص)به دستور دیکتاتور خودکامه اموی یزید و تشنگی و پایداری قهرمانانه آنان در راه حقّ، روایت آن ترسیم شد.
5- پنجمین آیه در اشاره به سوگ حسین (ع) آیه شریفه‌ای است که به هنگام شهادتش بدان ندا داده شد که:
یا اَیتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّهُ
هان ای روح با آرامش (و باایمان)! پیش پروردگارت خشنود و پسندیده بازگرد و به جرگه پرستندگانم درآی و به بهشتم وارد شو.
امام صادق (ع) فرمود: صاحب روح بزرگ و آرام و خشنود و پسندیده حسین(ع)است و این آیه شریفه اشاره به روح بزرگ اوست.
چراکه هرکسی به‌راستی خدای را شناخت و بزرگش داشت او را دوست داشته و به هر آنچه از جانب او باشد خشنود می‌گردد، هیچ گرفتاری و تزلزلی در برابر آنچه از جانب خدا بر او وارد گردد دامن‌گیر او نمی‌شود و در هنگامه‌های فرود سخت‌ترین گرفتاری‌ها، بالاترین آرامش و اطمینان و عمیق‌ترین خشنودی و رضایت خاطر برای آنان حاصل می‌گردد و از بزرگ‌ترین مصادیق آن پیشوای شهیدان حسین (ع) بود.
6- ششمین آیه در سوگ حسین (ع) آیه شریفه‌ای است که اشاره به خونخواهی او به هنگام رجعت دارد و می‌فرماید:
... وَمَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِیهِ سُلْطاناً
هر کس که به ستم کشته شود به خونخواه او (برای خونخواهی) قدرتی دادیم.
امام باقر (ع) در تفسیر آغاز آیه فرمود: این اشاره به حسین (ع) است که مظلومانه به شهادت رسید.
آنگاه در مورد این جمله از آیه:
فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِیهِ سُلْطاناً
فرمود: این اشاره به دوازدهمین امام نور حضرت مهدی (ع) است که خونخواهی خون پاک او را خواهد کرد.
و در مورد این جمله از آیه که می‌فرماید:
فَلا یسْرِفْ فِی الْقَتْلِ
فرمود: قاتل او در کشتن، زیاده‌روی نکند که حسین (ع) پیروزمند است.
در برخی روایات آمده که: ضمیر یسرف به ولی برمی‌گردد، همین‌طور ضمیر انّه و این بیانگر این مطلب است که: جز قاتل او را نکشد. روشن است که معنای ظاهری آیه مبارکه، یک قانون جهان‌شمول، برای همه مردم قرون و اعصار است و بیانگر این پیام که هرکسی به ناروا کشته شد و حقّ حیات انسانی او پایمال گردید، حقّ خونخواهی از ظالم برای خاندان و کسان مظلوم محفوظ است، اما آنان نیز نباید در انتقام، راه ستم در پیش گیرند.
بنابراین، خونخواه حسین (ع) حقّ قصاص از قاتل او را دارد و هنگامی‌که بخواهیم قاتل آن پیشوای بزرگ انسانیت را مشخص سازیم باید پرسید:
قاتل او کیست؟
یزید یا ابن زیاد؟
ابن سعد یا شمر؟
سنان یا عناصر پلیدی چون صالح بن وهب که آخرین ضربات ناجوانمردانه را بر او وارد ساختند.
یا آن کوردلی که با تیر سه‌شاخه، قلب مصفّای حسین (ع) را که کانون عشق به خدا و خلق خدا بود نشانه رفت که دیگر از مرکب، بر خاک گرم شهادتگاه افتاد و فرمود:
بسم اللّه وباللّه.
یا قاتل آن حضرت جز این سیاه رویان سیاه‌کارند؟
حقیقت این است که قاتل این شهید به خون خفته، ده‌ها هزار نفر است آن‌هم نه مشترک، بلکه هرکدام به‌طور مستقل و جداگانه.
آری! او به دست یزید به شهادت رسید به همین جهت در زبان پیامبران قاتل آن حضرت یزید است.
او را فرزند مرجانه به خاک و خون کشید به همین جهت یزید پسر مرجانه را قاتل او معرفی کرد.
او را ابن سعد به شهادت رساند به همین جهت یاران پیامبر(ص)هنگامی‌که او را در کودکی نظاره می‌کردند می‌گفتند: او قاتل امام حسین (ع) است.
آن پیشوای عدالت را، شمر و خولی و سنان و آن دیگری که با تیر سه‌شاخه قلب پاکش را نشانه رفت به خاک و خون کشیدند و بالاخره تشنگی و غیرتمندی در دین و ارزش‌های انسانی، همان‌گونه که در روایت آمده است: کشته اشک‌هاست و خودشان بدان اشاره کرده و فرموده اند:
قتلت مکروباً
یعنی، غم و اندوه و رنج و گرفتاری سختی که (برای دین و جامعه از فتنه‌ها و بدعت‌های اموی پدید آمد) به قلب پاکش فشار می‌آورد، او را از پا درآورد، به همین دلیل هم او را سالار کربلا نامیده‌اند .
علاوه بر آنچه در تفسیر آیه شریفه آمد، نکات دیگری است که همه آن‌ها بر آن حضرت تطبیق می‌کند :
1- نخستین تفسیر و معنای قتل مظلوماً عبارت است از کسی که مظلومانه کشته شد. بر او ظلم و بیداد رفت و همه‌چیز او ظالمانه گرفته شد، ثروتش، یارانش، برادرانش ، فرزندانش ، اعضا و پیوندهای وجودش با ضربات ظالمانه سلاح دگرگون شد . بر هستی او ظالمانه تاختند و مسلط شدند . او از خانه و سرزمین خود رانده شد و غریب و تنها ماند و با این شرایط خون پاکش را ریختند و چنین مظلومی در همه ابعاد ، تنها امام حسین (ع) است، از این رو در روایات و دعاها
مظلوم نامیده شد؛ اءنشدک بدم المظلوم
در روایات است که فرمود: زیارت مظلوم را رها مکن.
پرسیدند: مظلوم کیست؟
فرمود: آیا نمی‌دانید که مظلوم حقیقی حسین(ع)است.
2- دومین معنای من قتل مظلوماً...این است که کسی بدون هیچ جرم و گناهی که مجوّز ریخته شدن خون او باشد، کشته شود نه درخور قصاص باشد و نه درخور حدّ و نه فسادی که مجوّز قتل او باشد و حسین (ع) آشکارترین چهره از این معنی است همان‌گونه که خود بارها میدان کربلا را به دادگاه تبدیل ساخت و فرمود:
وای بر شما! آیا کسی از شمارا کشته‌ام که خونخواهی‌اش می‌کنید؟
یا ثروتی از شما برده‌ام که آن را می‌طلبید؟
یا زخمی بر کسی بی‌دلیل وارد ساخته‌ام که می‌خواهید قصاص کنید؟
یا در مقررات آسمانی تبدیل و تغییری پدید آورده‌ام؟
که پاسخ آن‌ها منفی بود.
3- سومین معنای آیه شریفه در چگونگی کشته شدن انسان مظلوم است. خداوند در همه ابعاد به احسان و نیکی دستور فرمود، حتّی در ذبح حیوانات و اجرای حدود بر افراد درخور کیفر.
اولاً: بدون هیچ جرم و گناهی خونش مظلومانه ریخته نشود.
ثانیاً: بدون رعایت شئون و حقوق و برخورد انسانی با او عمل نشود.
امّا حسین (ع) هم مظلومانه کشته شد و هم با شیوه و سبکی ضد انسانی از سوی رژیم اموی با او رفتار شد.
4- چهارمین معنای آیه شریفه این است که: آنکه مظلومانه کشته شد و علاوه بر تجاوز به حقّ حیاتش، کلیه حقوق انسانی و اسلامی او نیز مورد تجاوز قرار گرفت، تنها حسین(ع)است.
5- آنکه مظلومانه کشته شد و بدن مطهّرش قطعه‌قطعه و پایمال گردید، آن حضرت بود. او بود که پیکرش چندین شبانه‌روز بر بستر خاک و خون ماند و پس از شهادت، همه لباسش، حتّی پیراهن پاره و قدیمی و فرسوده‌ای را که برای پوشیده ماندن بدنش بر تن کرده بود، ربودند.
7- هفتمین آیه در اشاره به سوگ حسین (ع) آیه‌ای است که بیانگر انتقام از خون به‌ناحق ریخته شده او در روز رستاخیز است که می‌فرماید:
وَاِذَا الْمَوْؤُدَهُ سُئِلَتْ
از امام صادق (ع) است که فرمود: این آیه در مورد حسین (ع) نازل‌شده است.
حقیقت این است که حسین (ع) و خاندان و کودکانش روز عاشورا پیش از اینکه به شهادت برسند، درست همانند کسی بودند که زنده‌به‌گورشده واین حالات از صبح عاشورا تا عصر آن روز و لحظات شهادت همچنان ادامه داشته و فرصت شهادت و مرگ با آرامش را نیز از آن‌ها گرفتند و این معنای زنده‌به‌گوری است که در روز رستاخیز سؤال می‌شود که: به کدامین گناه کشته شد؟
هشتمین آیه در مورد آن حضرت این است که می‌فرماید:
وَفَدَیناهُ بِذِبْحٍ عَظیمٍ
و در روایت آمده است که: ذبح عظیم امام حسین (ع) است.
سوره حمد و امام حسین (ع)
حسین (ع) دارای ویژگی‌های نخستین سوره قرآن است :
سوره حمد نخستین سوره قرآن، سرآغاز کتاب خداست و حسین (ع) نیز سرآغاز صحیفه شهادت.
سوره حمد اساس و ریشه کتاب آسمانی است و حسین (ع) نیز پدر امامان نور.
سوره حمد گنجینه اطاعت خداست و حسین (ع) گنجینه شفاعت و وسیله نجات.
سوره حمد برای هدایت انسان‌ها کافی است و حسین (ع) نیز برای آمرزش آنان.
سوره حمد شفابخش و شفادهنده است و تربت مقدّس حسین (ع) و خون او نیز شفابخش، همانند شفای دختر یهودی به برکت آن.
همین‌گونه قطرات اشکی که بر شهادت او جاری گردد، آتش‌های ظاهری و باطنی را خاموش می‌سازد، چراکه قطره‌ای از آن اگر به دوزخ فروچکد آتش آن را خاموش می‌سازد.
سوره حمد تضمین گر نجات و سعادت انسان‌هاست و مهر به حسین (ع) نیز همین‌گونه است.
سوره حمد معادل قرآن است و امام حسین (ع) نیز همین‌گونه است که پیامبر او را همراه کتاب خدا به امانت سپرد.
سوره حمد معادل قرآن است و دو بار فرود آمده است و حسین (ع) نیز این ویژگی را دارد که دو بار از آسمان نازل و دو بار بالابرده شده است، یک‌بار روح بلندش به هنگام ولادت فرود آمد و در هنگام شهادت نیز همانند دیگر امامان، امّا پیکر مطهّر او به عالم بالا اوج داده، آنگاه فرود آورده شد.
در روایت آمده است که: چون حسین (ع) به شهادت رسید و سر مقدّسش را سپاه پلید یزید بر فراز نیزه‌ها برد، فرشتگان پیکرش را به آسمان‌ها بردند و در همان شرایط در آسمان پنجمین او را درحالی‌که به خون پاکش گلگون بود با چهره آغشته به خون پدرش علی (ع) در کنار هم قرار داده و بر قاتلان آنان لعن و نفرین کردند. پس او را در شهادتگاهش فرود آوردند که رمز این کار برای ما ناشناخته است.
در عظمت سوره حمد است که اگر کسی آن‌گونه که می‌باید آن را تلاوت کند و به‌ظاهر و باطن آن ایمان داشته باشد، خداوند به هر حرفی از آن پاداشی برتر از دنیا و آنچه در آن است، بدو ارزانی می‌دارد؛ و در عظمت حسین (ع) نیز آمده است که هرکسی آن حضرت را عارفانه یاد کند و بر او هدف‌دار و خالصانه سوگواری نماید، خداوند به هر قطره اشک او، پاداشی برتر از دنیا و آنچه در آن است به او ارزانی می‌دارد و نیز همین‌گونه است هرکسی عارفانه و عاشقانه به زیارت او و احیای اهداف بلند او همت گمارد.
