عزاداری بر امام حسین (ع) از زمان شهادت او بوده است؛ ولی تا زمان آل‌بویه (در سال 352 ق) این عزاداری مخفی بود. قبل از قرن چهارم، عزاداری برای امام حسین (ع) علنی نبود و نهانی در خانه‌ها انجام می‌گرفت؛ اما در نیمه دوم قرن چهارم، سوگواری در روز عاشورا آشکار و در کوچه و بازار انجام می‌یافت. عموم مورخان اسلامی (مخصوصاً مورخانی که وقایع را به ترتیب سنواتی نوشته‌اند؛ از قبیل ابن‌جوزی در کتاب منتظم و ابن‌اثیر در کتاب الکامل و ابن‌کثیر در کتاب البدایه و النهایه و یافعی در مرآت الجنان و ذهبی و دیگران) در ضمن ذکر وقایع سال 352 و سال‌های بعدازآن، کیفیت عزاداری شیعه را در روز عاشورا نوشته‌اند.
ازجمله ابن جوزی گفته است: در سال 352 معزّالدوله دیلمی، دستور داد مردم در روز عاشورا جمع شوند و اظهار حزن کنند. در این روز بازارها بسته شد، خریدوفروش موقوف گردید، قصابان گوسفند ذبح نکردند، هریسه‌پزها، هریسه (حلیم) نپختند، مردم آب ننوشیدند، در بازارها خیمه به پا کردند و به‌رسم عزاداری بر آن‌ها پلاس آویختند، زنان به سر و روی خود می‌زدند و بر حسین (ع) ندبه می‌کردند. [1] به قول همدانی: در این روز، زنان، موی پریشان درحالی‌که (به‌رسم عزاداری) صورت‌های خود را سیاه کردند، در کوچه‌ها به راه افتادند و برای عزای امام حسین (ع) سیلی به‌صورت خود می‌زدند.[2]
شافعی می‌گوید: این نخستین روزی بود که برای شهیدان کربلا به‌طور علنی و چنین گسترده سوگواری می‌شد. [3]
ابن کثیر در ضمن وقایع سال 352 گفته است: که اهل تسنن قدرت منع شیعه را از این اعمال نداشتند؛ زیرا شماره شیعیان بسیار و نیروی حکومت نیز با ایشان بود.
شافعی می‌گوید: این نخستین روزی بود که برای شهیدان کربلا به‌طور علنی و چنین گسترده سوگواری می‌شد
از سال 352 تا اواسط قرن پنجم (که آل‌بویه از میان رفتند) در بیشتر سال‌ها مراسم عاشورا به ترتیب مزبور، کم‌وبیش انجام می‌گرفت و اگر عاشورا با عید نوروز یا مهرگان مصادف می‌گردید، انجام مراسم عید را به تأخیر می‌انداختند. [4]
در همین سال‌ها که فاطمیان تازه مصر را به تصرف آورده و شهر قاهره را بنانهاده بودند، مراسم عاشورا در مصر انجام می‌شد. بنا به نوشته مقریزی: در روز عاشورای 363، جمعی از شیعیان مطابق معمول خود (از این جمله معلوم می‌شد که مراسم مزبور در سال‌های قبل نیز معمول بوده است)، به مشهد کلثوم و نفیسه (از فرزندان امام حسن (ع)) رفتند و در آن دو مکان، شروع به نوحه‌گری و گریه بر امام حسین (ع) کردند. مراسم عاشورا در زمان فاطمیان هرسال برپا می‌شد: بازارها را می‌بستند و مردم دسته‌جمعی درحالی‌که باهم ابیاتی در مصیبت کربلا می‌خواندند و نوحه‌گری می‌کردند؛ به مسجد جامع قاهره می‌رفتند.[5]
بعدازآن به دلیل در انزوا قرار گرفتن تشیع، مراسم عزاداری علنی نبود، هرچند وضعیت بهتر از قبل زمان آل‌بویه بود.
آنچه از بعضی منابع به دست می‌آید (خصوصاً کتاب روضه الشهداء کاشفی) قبل از زمان صفویه نیز مجالس سوگواری برای ابی‌عبدالله (ع) برپا می‌شد. [6]
پس از صفویه به دلیل ترویج تشیع، عزاداری شکل عام و علنی‌تری به خود گرفت.
-Karbobala_com.jpg)
