یکی از اموری که در فرهنگ شیعه وجود دارد و از تعالیم و هدایت‌های معصومین علیهم‌السلام سرچشمه می‌گیرد، توجه به زیارت آستان معصومین (ع) است.
تفاوت زیارت و روایت
از ویژگی‌های زیارت این است که این مقوله نورانی، حامل معارف اهل‌بیت (ع) است.
گرچه معارف اهل‌بیت (ع) را در روایات هم می‌توان جستجو نمود ولی بخش عمده‌ای از معارف اهل‌بیت نسبت به معرفی ائمه (ع) بلکه ناب‌ترین آن‌ها در زیارت‌هاست.
ائمه (ع) معمولاً در روایات، مستقیماً مطالب را به افراد می‌آموختند؛ لذا به میزان وسعت و ظرفیت وجودی هر فردی مطالب و اسرار و معارف را تبیین می‌کردند. در روایات نیز دستور داده‌شده که به مقدار عقل انسان بایستی کلام را منتقل نمود.[1]
حدیث دوست نگویم مگر به حضرت دوست که آشنا سخن آشنا نگه دارد
چون مخاطبین اهل‌بیت (ع) در درجات مختلف معرفتی بودند، ائمه (ع) هم به‌مقتضای ظرفیت فهم آنان سخن می‌گفتند و برخی از معارف، مخصوصاً مقامات امام را ،باکسی در میان نگذاشته‌اند. در کتب روایی، بابی از روایات با عنوان «احادیثنا صعب مستصعب» وارد گردیده است با این مضمون که: روایات ما اهل‌بیت، بسیار سنگین است و فهم آن درخور عده‌ای مانند انبیای مرسل و ملائکه مقرب و مؤمنی که مورد امتحان قرارگرفته، می‌باشد.[2]
تعریف زیارت
زیارت از ماده «ز، و، ر» مشتق گردیده و به معنای میل و توجه به چیزی و عدول کردن از غیر آن چیز است.[3] «الزور» به معنای استخوان بالای سینه است و «زرت فلانا» یعنی او را سینه به سینه ملاقات کردم.[4] برخی دیگر از زبان‌شناسان قید دیگری نیز اضافه نموده و گفته‌اند: زیارت در عرف، یعنی قصد نمودن شخص مَزور (زیارت شده) مشروط بر این‌که به‌عنوان اکرام و احترام او باشد، به‌گونه‌ای که موجب انس گرفتن با او باشد.[5]
بنابراین حقیقت زیارت اهل‌بیت (ع)، عبارت است از حرکت به سمت ولی خدا و توجه به او، به‌گونه‌ای که انسان از غیر, جدا گردد و به سمت معصوم کوچ کند و این موضوع، از بالاترین مصادیق هجرت الی الله است .[6]
البته زیارت مفهومی است که مصادیق مختلفی دارد: زیارت برادران دینی، زیارت قبور، زیارت والدین، زیارت زائرین ائمه (ع) و... . ما در این نوشتار تنها به زیارت سیدالشهدا (ع) می‌پردازیم.
زیارت، بهترین نماد توسل
اهل‌بیت (ع) بزرگ‌ترین حق را به گردن ما دارند و احترام آنان از همه‌چیز واجب‌تر و ارزش و جایگاه آن‌ها از همه بیش‌تر است.
لَمْ یَتَوَسَّلِ الْمُتَوَسِّلُونَ إِلَى اللَّهِ بِوَسِیلَهٍ هِیَ أَعْظَمُ حَقّاً وَ لَا أَوْجَبُ حُرْمَهً وَ لَا أَجَلُّ قَدْراً عِنْدَهُ مِنْکُمْ أَهْلَ الْبَیْت.[7]
اول قدم در زیارت، آن است که انسان قصد ولی و سرپرست و همه وجودش را می‌کند و با این قصد و توجه، در حقیقت مراحل تقرب به خداوند را می‌پیماید و در مسلک شیعه، اگر سیر و سلوکی هم داشته باشیم، معنایش همین است که انسان، تنها در سایه ولایت معصومین (ع) و اتصال به آنان می‌تواند به مقام بندگی و معرفت خداوند متعال نائل آید.
پس از این حرکت، اولین چیزی که اتفاق می‌افتد حضور در محضر ولی خداست؛ نوعی دیدار صمیمی و نوعی خلوت بین انسان و ولی خودش.
متناسب با حالات و درجات انسان، بین وی و ولی خدا، حالت انس و صمیمیت ایجاد می‌شود؛ لذا این حالت برای برخی آن‌قدر تشدید می‌شود که هنگام وداع، جدایی بسیار سخت است؛ همانند این‌که زائر بخواهد از پدر و مادر خویش جدا گردد.
ائمه (ع) برای شیعیانشان، به فرمایش حضرت رسول (ص) والدینی هستند که افضل از والدین نَسَبی بوده و سزاوارتر از آنان به ادای حقوق والدینی می‌باشند.[8]
پس از درک نمودن ارتباط صمیمانه بین زائر و امام، آنگاه می‌توان عرض حاجت نمود. برای همه‌چیز اعم از امور دنیوی و اخروی چه کوچک و چه بزرگ. «یا ایها الناس انتم الفقرا الی الله» از این رو باید به اهل‌بیت (ع) که معدن تمام صفات الهی و ریشه همه خیرهای عالم هستند، روی آورد. زائر در زیارت ائمه (ع) مانند انسان فقیر و بی‌بضاعتی است که هیچ‌چیزی ندارد، با امام تکلم می نماید.
در زیارت روز ولادت امیرالمؤمنین (ع) خطاب به آن حضرت عرض می‌کنیم: «کنْتَ لِلْمُؤْمِنِینَ أَباً رَحِیماً؛ تو برای شیعیان، پدری مهربان هستی؛ زیرا آن‌ها عیال تو هستند و تو بار سنگینی آنان را به دوش می‌کشی.»[9] وجود نازنین امام رضا (ع) در خطابه‌ای، امام را مانند پدری مهربان و مادری دلسوز در حق طفل می‌دانند[10]
با این اعتقاد، باید آن‌چنان به آستان ائمه روی آوریم که گویا به خانه پدری خود رفته‌ایم.
باید بر این اعتقاد باشیم که پدر هیچ امر بدی را برای فرزندش نمی‌خواهد و او را از چشم نمی‌اندازد و همیشه خیر او را می‌خواهد. دقت و تفکر در این امور موجب صمیمیت و مهربانی و انس و الفت بیش‌تری بین زائر و مَزور خواهد بود.
از این رو، در این فضای صمیمی، می‌توان به‌راحتی بیان کرد که «یا ابانا استغفر لنا انا کنا خاطئین.»[11]
.jpg)