سرزمین کربلا، مکانی استثنایی و تاریخ‌ساز بوده و در متون دینی پیرامون این سرزمین مطالب متعددی عنوان شده است.

برای تحقیق پیرامون ابعاد مختلف و اتفاقات رخ‌داده در این زمین مقدس، لازم است معنای لغوی واژه کربلا بررسی شود.

 در این نوشتار سعی می‌شود ارتباطِ اتفاقات رخ‌داده در این سرزمین با نامی که برای آن در نظر گرفته شده است، ازنظر تاریخی و لغوی مورد بحث قرار گیرد.

 بررسی معنای لغوی واژه کربلا، در چند حوزه انجام می‌شود:

معنای کربلا در کتب تاریخی:

• کربلا از «کربله» گرفته شده که به معنی رخوت، نرمی و سستی در گام‌هاست، به خاطر نرمی که در خاک آن‌جاست و یا از دو کلمه «کور» و «بابل» ترکیب یافته؛ یعنی مجموع قریه و آبادی‌های بابلیه یا از انضمام کرب و آل یعنی حرم خدا و جایگاه مقدس خدایی.[1]
• از دو کلمه کار و بالا پدید آمده، یعنی عمل بالا و آسمانی و مقصود محل عبادت و نماز است.[2]
• برخی اسم کربلا را از کرب و ایل مرکب دانسته‌اند. کرب به معنای حرم و ایل به معنای الله -حرم الله- و دلالت می‌کند که آن‌جا حرم الله است و مردم در آن عبادت می‌کنند.[3]
• کربلا زمین زراعتی بوده و جزء مملکت کلدانیین [4] به شمار رفته و بعد از آن، ساسانیان حکمران این اماکن بودند و بعضی می‌گویند: کربلا معبد و محل عبادت نصارای اطراف کربلا مثل نینوا بوده که چه‌بسا یکی از احتمالاتی که در تسمیه کربلا آمده است، شاهد این امر باشد.[5]
• یاقوت حموی، جغرافیدان و تاریخ‌نویس سده‌ ششم ه.ق، چنین آورده است: کربلا محلی است که حسین‌بن‌علی علیه‌السلام در آن‌جا کشته شد و اشتقاق آن از کربله‌‌ای که معنای رخوت و سستی است که در دو قدم پدید می‌آید و چون زمین کربلا چنین است، از این‌ جهت به این نام نامیده شده و یا از کربله‌ای مشتق است که به معنی پاک کردن گندم و مانند آن از سنگریزه و خاشاک است و چون این زمین خالی از سنگ و ریگ است، کربلا نامیده می‌شود و یا از «کربل» که اسم علف خاصی است، پدید آمده؛ زیرا که این گیاه در آن صحرا زیاد می‌روید.[6]

از بررسی‌های صورت گرفته مشخص می‌شود که زمین کربلا از قدیم‌الایام و حتی قبل از واقعه عاشورا زمینی مورد احترام و جایگاه عبادتِ خداوند متعال بوده است.

کربلا از دیدگاه لغوی:

• ظاهرا این لفظ در اصل «کرب بلا» بوده باشد باء اول را حذف کرده‌اند؛ چرا که چون دو کلمه را ترکیب دهند و آخر کلمه‌ اول و اول کلمه‌ آخر از یک جنس باشند، آخر کلمه اول را حذف می‌کنند.[7]

کربلا از دیدگاه یک اندیشمند:

• عباس محمود عقاد، نویسنده معروف سده‌ چهاردهم ه.ق، این‌گونه می‌نویسد: کربلا: حرم مقدس. در قدیم «کور بابل» خوانده می‌شد، سپس به کربلا تبدیل شد و این تبدیل و تصحیف، این زمین را در معرض تبدیلی دگر قرار داد که جمع بین کرب و بلا گردید و نام و نشانی از آن‌ها در ذاکره‌ها و حافظه‌ها یافت نمی‌شد، جز این‌که گاهی از آن به نینوا یاد می‌شد تا آن‌که کاروان حسین (ع) را به‌ اجبار و اکراه در این سرزمین فرود آوردند و از آن روز، تاریخ این زمین با تاریخ تمامی اسلام قرین گردید، در حالی‌ که حق این است که با تاریخ انسانیت قرین گردد تا هر وقت که نشانی از فضیلت انسانی یافت شود.[8]

معنی کربلا از دیدگاه روایات:

در اینجا به ذکر دو روایت بسنده می‌کنیم:

• جبرئیل به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم عرض نمود: این نوه شما (جبرئیل با دستش به امام حسین (ع) اشاره کرد) همراه با جمعی از فرزندان و اهل‌بیت و نیز گروهی از برگزیدگان و نیکان امتت در کنار فرات، منطقه‌ای که به آن کربلا گفته می‌شود، کشته می‌شود. از این‌ جهت کربلا نامیده می‌شود که در آن سرزمین از ناحیه حق‌‌ستیزان -آنان که با تو و فرزندانت دشمنی دارند- حزن و اندوهی  بر اهل‌بیت تو وارد می‌شود که هیچ‌گاه اندوه و ماتم آن مصیبت بزرگ و جان‌سوز، فراموش نخواهد شد. البته این نقطه از زمین، مقدس و پاکیزه‌ترین مکان‌های روی زمین محسوب می‌گردد و از احترام و قداست خاصی برخوردار است و این قطعه، از زمین‌های بهشت است.[9]
• وقتی به امام حسین (ع) عرض کردند اسم این زمین کربلاست، فرمودند: پیامبر به‌ راستی سخن فرموده: این زمین غم و اندوه و بلاست (کرب و بلا).[10]

 از بررسی‌های صورت گرفته مشخص می‌شود که زمین کربلا از قدیم‌الایام و حتی قبل از واقعه عاشورا زمینی مورد احترام و جایگاه عبادتِ خداوند متعال بوده است.

 بر اساس نظر معصومین (ع)، به دلیلِ حزن و اندوه مصیبت سیدالشهدا (ع) و اهل‌بیت و یارانِ ایشان، این سرزمین کربلا نامیده شده است.