در این مأخذشناسی، جناب آقای اباذر نصر اصفهانی تلاش کرده است تمامی آثاری را که دربارۀ اربعین و زیارت اربعین به صورت کتاب، مقاله (مقالات مجلات) یا پایاننامه منتشر شدهاند معرفی نماید. البته این گزارش تنها به ذکر اطلاعات مأخذشناسی آثار بسنده کرده است.
اربعین امام حسین(ع) در فرهنگ شیعی جایگاه بسیار والا و ارزشمندی دارد؛ چون یک بار دیگر خاطرات و حوادث روز عاشورا در این روز زنده شده و به نوعی نقطۀ عطفی در تاریخ اسلام و تشیع گردیده است.
واژۀ اربعین مبنای فرهنگی نیز دارد؛ یعنی در فرهنگ اسلامی بر عدد 40 بسیار تأکید و سفارش شده و در مناسبتهای مختلف بر آن تکیه شده؛ یکی از آنها زیارت اربعین امام حسین(ع) است و نیز استحباب این زیارت از جمله مواردی است که اهمیت عدد 40 را در فرهنگ اسلامی و معارف شیعی میرساند. دو مناسبت در این روز وجود دارد: یکی آمدن جابر بن عبداللّه انصاری برای زیارت امام حسین(ع) از مدینه به کربلا در 20 صفر سال 61ق و بنابر مشهور، رسیدن اهل بیت(ع) در این روز به کربلا و دیگری تعلیم حدیثی از امام صادق(ع) به صفوان بن مهران جمال، برای زیارت امام حسین(ع) در روز اربعین.
این نوشتار گزارشی از تألیفات پژوهشگران ارجمند دربارۀ این موضوع است. در این مأخذشناسی تلاش کردهایم تمامی آثاری را که دربارۀ اربعین و زیارت اربعین به صورت کتاب، مقاله (مقالات مجلات) یا پایاننامه منتشر شدهاند معرفی کنیم. البته این گزارش تنها به ذکر اطلاعات مأخذشناسی آثار بسنده کرده و پروژهای در زمینۀ کتابشناسی توصیفی اربعین در گروه تاریخ پژوهشکده حج و زیارت در دست اجراست.
الف) کتاب
1- آه از غروب فراق: نجوای خاموش جابر با مولایش حسین(ع)
سعید مقدس، تهران، مکیال، 1381، 64 ص.
2- اربعین
رسول جعفریان، تهیهشده در معاونت امور فرهنگی، مدیریت آموزش، تهران، نشر مشعر، 1390، 33 ص.
3- الاربعین الحسینیه
محمد اشراقی معروف به ارباب، تهران، سازمان اوقاف و امور خیریه، انتشارات اسوه، 1379، 350 ص.
4- اربعین امام حسین(ع)
حسن نمازی شاهرودی، تهران، دانشوران، 1378، 16 ص.
5- اربعین حسینی: پژوهشی در بازگشت اهل بیت(ع) از شام به کربلا.
محمدامین پورامینی، با مقدمه معرفت، قم، حسین(ع)، 1382، 124 ص.
6- اربعین در فرهنگ اسلامی.
تهیه و تنظیم و ترجمۀ رضا تقوی دامغانی، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، مرکز چاپ و نشر، 1368.
7- اربعین در فرهنگ شیعه.
محمدمحسن حسینی طهرانی، قم، عرش اندیشه، 1426ق= 1384، 117ص؛ قم، مکتب وحی، 1432ق= 1390، 117ص.
8- اربعین سید شهیدان کربلا.
اصغر محمدیهمدانی، تهران، گلزار کتاب، 1386، 81ص.
9- الاربعین فی التراث الشیعی.
محمدمحسن حسینی طهرانی، بیروت، دار المحجه البیضاء؛ تهران، مکتب وحی، 1431ق، 151 ص.
10- اربعین و چهل درس از کاروان آزادیآفرین کربلا.
مرتضی مهدوییگانه، تهران، جمهوری، 1387، 123 ص.
11- اربعینیه الامام الحسین(ع) فی وجدان الاسلام.
عدنان عبدالنبی البلداوی، بغداد، 2009م، 23 ص.
12- از عاشورا تا اربعین.
محمد سرخوش، بوشهر، انتشارات بوشهر، 1388، 131 ص.
13- از کربلا تا مدینه محرق القلوب (اقتباس از کتاب محرق القلوب مهدی نراقی).
احمد بحرینی دشتی، قم، مؤسسه انتشارات عصر ظهور، 1384، 352 ص.
14- با خاندان وحی: از عاشورا تا اربعین.
حشمتالله قنبری همدانی، تهران، امیرکبیر، 1379، 173 ص.
15- تحقیق درباره اول اربعین حضرت سیدالشهداء(علیهالسلام).
محمدعلی قاضی طباطبائی، قم، بنیاد علمی و فرهنگی شهید آیتالله قاضی طباطبائی، 1368، 963 ص؛ تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات، 1383، 488 ص.
16- ثارالله خون حسین(علیهالسلام) در رگهای اسلام به ضمیمۀ تحقیقی دربارۀ اربعین حسینی.
حسین عندلیبهمدانی، قم، مسجد مقدس جمکران، 1392، 519 ص.
17- چله وصل (اسرار اربعین).
سیدعلیرضا موسوی، اصفهان، انتشارات ذکریالقلوب٬ 1393، 110 ص.
18- چهل روز عاشقانه.
محمدرضا سنگری، تهران، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، 1381، 143 ص.
19- الخبر الیقین فی رجوع السبایا لزیاره الاربعین: تاریخیا و فقهیا.
حسن البدوی، بیروت، دار الولاء، 2013م، 295 ص.
20- خطوات المتقین فی ثمار زیاره الاربعین.
هادی الشیخ طه، کربلا، العتبه العباسیه المقدسه، 1431ق، 30 ص.
21- درسنامه اربعین.
مجید جعفرپور، قم، بیتالاحزان، 1390، 256 ص.
22- دیوان اربعین الامامالحسین(علیهالسلام).
امسرور، قم، انتشارات حضرت عباس علیهالسلام، 1432ق = 1390، 200 ص.
23- راز بکاء: مصائب حضرت زینب(علیهاالسلام) از واقعه کربلا تا اربعین.
مقصود باقری، تبریز، سالار، 1379، 224 ص.
24- رسم دلدادگی: روایتی ادبی از اربعین حسینی از نگاه جابر بن عبدالله انصاری.
علیرضا مرتضوی، تهران، ستاد عالی هماهنگی و نظارت بر کانونهای فرهنگی و هنری مساجد، 1390، 40 ص.
25- ریاض العارفین فی زیاره الاربعین.
عادل علوی، قم، مؤسسه اسلامی تبلیغ و ارشاد، 1431ق. = 1389، 150ص.
26- زیارت اربعین: آینه عرفان و آیت ایمان.
با تبیانی از محمدحسن احمدی فقیه، قم، دارالتفسیر، 1423ق/ 1381؛ قم، آیات بینات، 1430ق، 48 ص.
27- زیاره الاربعین: دراسه موضوعیه فی اثبات مشروعیتها.
کمال زهر، بیروت، امجاد، 1422ق، 70 ص.
28- زیارت در اربعین: فضیلت زیارت اربعین حسینی در کربلا.
محمدعلی نورانی یگانه قمی، قم، اثر قلم، 1392، 87 ص.
29- زینب(علیهاالسلام) در حساسترین و درخشانترین دوران زندگی خود یعنی: از عاشورا تا اربعین.
بدرالدین نصیری، بهکوشش اسدالله مرادی بروجردی، کاشان، حسینیه آیتالله امامت کاشانی، مجمع متوسلین به آل محمد(ص)، 1383، 349 ص.
30- سریر اشک: ماتمنامه حسینی از محرم تا اربعین.
به کوشش محمد (عارف) موسوینژاد، با مقدمهای از صادق حسینی اشکوری، قم، مجمع ذخائر اسلامی، 1387=1430ق، 182 ص.
31- شرح زیاره الاربعین للامام الحسین(علیهاالسلام).
السید حسون البطاط، بیروت، الفیحاء؛ 2013م.
32- شرح زیارت اربعین سالار شهیدان همراه با: زیارت عاشورا، دعای توسل، دعای عهد و دعای فرج.
یدالله زمانی گندمانی، قم، چلچراغ، 1390، 128ص.
33- شعر اربعین.
دفتر تحقیق و پژوهش بنیاد شهید انقلاب اسلامی، زیر نظر نصرالله مردانی، تهران، شاهد، 1377، 164ص.
34- صفریه از روز اربعین تا آخر ماه صفر.
علی فلسفی خراسانی؛ مصحح جواد ارتشداد، مشهد، جعفری، 1406ق = 1364، 3 جلد.
35- الفلسفه زیاره الاربعین: یتناول هذا الکراس العناوین التالیه: 1- البعدالعقائدی والفکر لزیاره العتبات المقدسه.
عدنان ساعدی، قم، بزم قلم، 1392، 48 ص.
36- الکاظمیه المقدسه و احیاء ذکری اربعینیه الامام الحسین(علیهالسلام) لعامی 1430 –1431ق
کاظمین، العتبه الکاظمیه المقدسه، 1431ق، 79 ص.
37- الگوهای آسمانی «فاطمه و اربعین حسینی»: مجموعه سخنرانیهای خطیب توانا حجتالاسلام و المسلمین حاج سید محمدتقی حشمتالواعظین طباطبائی قمی.
علی تقدیری، قطبالدینمحمد رستگار، تهران، قطبالدینمحمد رستگار، 1389، 224 ص.
38- مجالس الاربعین فی مصیبه رأس الحسین(علیهالسلام).
نورالله ذاکر قاضی عسگر، اصفهان، بینا، 1383ق، 139 ص.
39- مجله صدی الاربعین.
مجموعه مؤلفین، کربلا، العتبه العباسیه المقدسه، قسم الشؤون الفکریه والثقافیه، 1434ق.
40- مجموعه مقالات در زمینه عاشورا، اربعین و نوروز.
محمدفاضل استرآبادی، قم، انتشارات شیعهشناسی، 1392.
41- مرثیهنامه: اربعین و ورود به مدینه محرم و صفر 1388.
مجید عیوضی، تهران، آرام دل، صیام، 1388، 48 ص.
42- مسیر السبایا و یوم الاربعین ویلیه اربعین الحسین فی الادب القریض والشعبی.
محمود الشریفی، قم، الشریف الرضی، 1373، 64 ص؛ قم، باقیات، مکتبه فدک، 1428ق، 176 ص.
43- مسیره الاربعین الحسینیه.
علی حسین الخباز، کربلاء المقدسه، العتبه العباسیه المقدسه ـ قسم الشؤون الفکریه، 2012م.
44- المسیره الملیونیه فی زیاره الاربعین.
عبد مناف عبد محمود الخفاجی، بابل، دار الصادق، 2014م، 123 ص.
45- المشی الی الامام الحسین(علیهالسلام).
محمود الغریفی البحرانی، قم، دارالصدیقه الشهیده، سماحه المرجع آیه الله العظمی المیرزا جواد التبریزی، 1425ق، 32 ص.
46- مصائب الحسین(علیهالسلام) یوم الاربعین.
الملایه معصومه حبیب الجریدان، بیجا، بینا.
47- مصائب حضرت زینب(علیهاالسلام)، از واقعه کربلا تا اربعین.
مقصود باقری، تبریز، سالار، 1379، 170 ص.
48- من آداب زیاره الاربعین.
الشیخ مهدی تاجالدین، کربلاء المقدسه، مکتبه العلامه ابن فهد الحلی، 2013م.
49- نخستین اربعین در کربلا.
آیت الله قاضی طباطبایی. مقدمه آیت الله جعفر سبحانی، تلخیص و نگارش مهدی شمسالدین، تهران، شورای سیاستگذاری ائمه جمعه، 1375، 71 ص.
50- النور المبین فی شرح زیارهالاربعین.
مهدی تاجالدین، قم، دارالانصار، 1426ق، 248 ص.
51- همراه با آلعلی(علیهالسلام) (از عاشورا تا اربعین).
حشمتالله قنبری همدانی، [برای] سازمان تبلیغات اسلامی، ستاد برگزاری برنامههای فرهنگی ـ تبلیغی سال حضرت امیرالمومنین علی(ع)، تهران، امیرکبیر، 1379، 145 ص.
52- یا اهلالعالم: پیادهروی میلیونی اربعین حسینی از دریچه دوربین.
عکس سیداحسان باقری، علی حیاتی؛ گردآوری و بازنویسی متن محمد کرمزاده، تهران، بیان معنوی، 1391، 108ص.
53- یوم الاربعین عندالحسین(علیهالسلام)
عبدالرزاق الموسوی المقرم، نجف، مطبعه القضاء، 1377ق، 40 ص.
ب) مقالات
54- «إحیاء الإسلام بإحیاء قضّیه الوحده».
حسن یحیی، صدی الاربعین (کربلا، العتبه العباسیه المقدسه، قسم الشؤون الفکریه والثقافیه، 1434ق)، صص 9-12.
55- «إحیاء أمر أهل البیت(علیهاالسلام) وتعظیم الشعائر الحسینیه».
السید أحمد الحسینی، صدی الاربعین (کربلا، العتبه العباسیه المقدسه، قسم الشؤون الفکریه والثقافیه، 1434ق)، ص 15-23.
56- «اربعین».
دائرهالمعارف تشیع، جلد 1، ص 84.
57- «اربعین امام حسین(علیهالسلام)».
حسین ظفرینژاد، ماهنامه پرسمان، ش 108، دی 1390، ص 17-18.
58- «اربعین ابوالشهداء علیه آلاف التحیه و الثناء».
نصرتالله نوریانی، آیین اسلام، ش 251، 18 آذر 1328، ص 1-2.
59- «اربعین از دیدگاه رهبر».
ماهنامه سرباز، ش 208، دی 1392، ص 24.
60-«اربعین امام حسین(علیهالسلام): یک گزارش اجمالی».
رسول جعفریان، مقالات تاریخی، ص 171-178.
61-«اربعین تداوم قیام حسینی».
پیام انقلاب، ش 96، آبان 62، ص 4-7.
62-«اربعین حسین بن علی (چهلمین روز پیکار سپاه حق با لشگر کفر و ننگ)».
دانشوران، ش 3، تیر 1343، ص 7-10.
63-«اربعین حسینی و روز زیارتی حضرت اباعبدالله الحسین(علیهالسلام)».
محمود سوری، گلبرگ معرفت، ش 73، فروردین 1385، ص 36-40.
64-«اربعین حسینی».
سیدرضا طاهری، اشارات، ش 149، زمستان 1391، ص 49-66.
65-«اربعین حسینی».
طه تهامی، پیام زن، ش 238، دی 1390، ص 30-35.
66-«اربعین حسینی».
محمدابراهیم محمدی، فرهنگ کوثر، ش 64، زمستان 1384، ص 29-35.
67-«اربعین حسینی؛ درسها و پیامها».
پیام انقلاب، ش 31، بهمن 1388، ص 2.
68-«اربعین سیدالشهدا(علیهالسلام)».
نصرتالله نوریانی، آیین اسلام، ش 271، آذر 1328، ص 1-2.
69-«اربعین نور: اربعین حسینی».
گلبرگ معرفت، ش 61، فروردین 1384، ص 49-53.
70-«اربعین و بازگشت کاروان حسینی به کربلا».
حسین تربتی، مبلغان، ش 172، آذر و دی 1392، ص 28-35.
71-«اربعین، بلوغ عاشورا».
محمدرضا سنگری، رشد معلم، ش 102، تابستان 1373، ص 44-45.
72-«اربعین، تداوم عاشورا».
جواد محدثی، پیام زن، ش203، بهمن 1387، ص 14-15.
73-«اربعین، روزی که سرهای مجلسیان درباری فرو افتاد».
نشریه صف، ش 25، دی 1360، ص 10-11.
74-«اربعین، نگاهی به نقش تاریخساز امام سجاد(علیهالسلام) بعد از فاجعه کربلا».
نشریه جهاد، ش 59، آذر 1362، ص 32-33.
75-«اربعینیه الامام الحسین(علیهالسلام) فی وجدان الاسلام».
عدنان عبدالنبی البلداوی، صدی الاربعین (کربلا، العتبه العباسیه المقدسه، قسم الشؤون الفکریه والثقافیه، 1434ق)، ص 25-32.
76-«اسرار اربعین در تاریخ خلقت».
دیدار آشنا، ش 135، دی 1390، ص 12-14.
77-«اگر اربعین نبود عاشورا گم میشد: مصاحبه با حجتالاسلام والمسلمین ارفع».
پاسدار اسلام، ش 361، دی 1390، ص 16-19.
78-«با اربعین حسینی».
دوماهنامه نیمرخ، ش 26، فروردین و اردیبهشت 1385، ص 38-39.
79-«با کاروان اربعین».
پگاه حوزه، ش 318، دی 1390، ص 36-37.
80-«پژوهشی در اربعین حسینی(علیهالسلام)».
محسن رنجبر، تاریخ در آیینه پژوهش، ش 5، بهار 1384، ص 157-192.
81-«پیامآوران عاشورا (بهمناسبت اربعین حسینی)».
نشریه جهاد، ش 43، آذر 1361، ص 18-22.
82-«پیام اربعین در زیارت اربعین».
عبدالکریم پاکنیا تبریزی، مبلغان، ش 124، دی و بهمن 1388، ص 14-25.
83-«پیام اربعین در زیارت اربعین».
عبدالکریم پاکنیا تبریزی، مبلغان، ش 124، بهمن 1388، ص 14-25.
84-«تأملی پیرامون اربعین».
احسانی، آفاق مهر، ش 48، دی ـ اسفند 1390، ص 118-119.
85-«التأیید الإلهی لزیاره الاربعین».
الشیخ مکی فاضل، صدی الاربعین (کربلا، العتبه العباسیه المقدسه، قسم الشؤون الفکریه والثقافیه، 1434ق)، ص 33-42.
86-«تحقیق درباره اولین اربعین».
سیدمحمدعلی قاضی طباطبائی، موعود، ش 8، خرداد و تیر 1377، ص 24-27.
87-«تحقیقی درباره اربعین حسینی».
محمدتقی سبحانینیا، تاریخ در آیینه پژوهش، ش 6، تابستان 1384، ص 147-182.
88-«تحلیل مبنای تاریخی اربعین حسینی».
محمد فاضل، رواق اندیشه، ش 1، خرداد و تیر 1380، ص 5-32.
89-«جلوههای حماسه سیاسی در زیارت اربعین».
علی حائری مجد، اشارات، ش 153، زمستان 1392، ص 38-39.
90-«چگونگی پیدایش و برپایی مراسم اربعین حسینی در زنگبار».
یاسر کنعانی، اخبار شیعیان، ش 63، بهمن 1389، ص 36.
91-«در اربعین چه گذشت».
گلستان قرآن، ش 63، اردیبهشت 1380، ص 27.
92-«درس اربعین».
معارف، ش 100، آذر و دی 1392، ص 22.
93-«زیاره الأربعین من علامات المؤمن».
کاظم البهادلی، الفرات، ش 11، صفر 1423ق.
94-«زیـاره الأربعین هکذا تحدث عنها المعصومون… و التزم الحسینیون».
تحقیق احمد الحسینی، شعائر، ش 9، صفر 1432ق، ص 8-12.
95-«زیاره الأربعین، نبض وحده الأمّه والمُستضعفین».
حسین کورانی، شعائر، ش 46. ربیعالاول 1435ق، ص 6-7.
96-«زیارت: نهضت پیادهروی اربعین».
جواد محدثی، پیام انقلاب، ش 158، اسفند 1364، ص 62-65.
97-«سر قداست اربعین حسینی».
محمد فاضل استرآبادی، اخبار شیعیان، ش 17، فروردین 1386، ص 40-41.
98-«سفر عشق: روایت از پیادهروی اربعین از نجف تا کربلا».
سید محمدجعفر محمودی، آفاق مهر، ش 54، آذر و دی 1392، ص 6-13.
99-«سلام بر کسی که زخمهایش التیام یافت».
رقیه ندیری، اشارات، ش 153، زمستان 1392، ص 24-32.
100-«سلام برتو که وارث تمام انبیایی: نگاهی به زیارت مهم اربعین که خواندنش یکی از نشانههای ایمان است».
فاطمه مرشدی، خیمه، شماره 83، دی 1390، ص 90-91.
101-«شیعیان زنگبار و مراسم اربعین».
وقف میراث جاویدان، ش 39-40، پاییز و زمستان 1381، ص 91-93.
102-«عاشورا در زیارت اربعین».
نصرالله شریفی، مجموعه عاشورا، ص 201-211.
103-«فی اربعین الامام الحسین(علیهالسلام)».
سلمان هادی آلطعمه، المنبر الحسینی، ش 21-22، ربیعالاول 1428ق، ص 238-240.
104-«مراسم الاربعین فی البحرین».
مجله شعائر، ش 45، صفر 1435ق.
105-«مطاف دلها (به مناسبت اربعین حسین)».
مهدی پیشوایی، درسهایی از مکتب اسلام، سال 49، ش 11، دی 1388، ص 5-8.
106-«معراج انسانها در پیادهروی اربعین».
عبدالکریم پاکنیا تبریزی، مبلغان، ش 172، آذر و دی 1392، ص 74-82.
107-«نگاهی به آموزههای دعای اربعین».
سیدرضا طاهری، اشارات، ش 8، زمستان 1391، ص 51-62.
108-«نگاهی به زیارت اربعین سالار شهیدان (مبتنی بر آثار و اندیشههای حکیم الهی آیت الله جوادی آملی)».
حسین محمودی، اشارات، ش 4، زمستان 1390، ص 47-57.
109-نگاهی به کتاب «تحقیق درباره روز اربعین حضرت سیدالشهدا(علیهالسلام).
کیهان فرهنگی، ش 8، آبان 1363، ص 43.
110-«نوح السبایا والصحابه یوم الاربعین».
السید صالح الشهرستانی، صدی الاربعین (کربلا، العتبه العباسیه المقدسه، قسم الشؤون الفکریه والثقافیه، 1434ق)، ص 147-152.
111-«ویژگیهای امام حسین(علیهالسلام) در زیارت اربعین».
عبدالکریم پاکنیا تبریزی، مبلغان، ش 148، بهمن 1390، ص 114-125.
ج) پایاننامه
112- ارائه ساختار مناسب مستند دینی ـ آیینی با مطالعه موردی اربعین حسینی در عراق.
حسن امامی، پایاننامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی علیاصغر غلامرضایی و مشاوره محمود اربابی، دانشکده صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، 1392.