سؤال: در حسینیه‌ها و مساجد بیشتر مناطق به‌خصوص روستاها مراسم شبیهخوانی به اعتبار اینکه از سنت‌های قدیمی است برگزار می‌شود که گاهی اثر مثبتی در نفوس مردم دارد، این مراسم چه حکمی دارند؟
جواب: اگر مراسم شبیهخوانی مشتمل بر امور دروغ و باطل نباشند و مستلزم مفسده هم نباشند و با توجه به مقتضیات زمان باعث وهن مذهب حق هم نشوند، اشکال ندارند، ولی در عین حال بهتر است که به‌جای آن‌ها، مجالس وعظ و ارشاد و ذکر مصائب حسینی و مرثیه خوانی بر پا شود.
سؤال: استفاده از طبل و سنج و شیپور و همچنین زنجیرهایی که دارای تیغ هستند در مجالس و دسته‌های عزاداری چه حکمی دارد؟
جواب: اگر استفاده از زنجیرهای مزبور موجب وهن مذهب در برابر مردم شود و یا باعث ضرر بدنی قابل توجهی گردد، جایز نیست ولی استفاده از شیپور و طبل و سنج به نحو متعارف اشکال ندارد.
سؤال: در بعضی از مساجد در ایام عزاداری از عَلَمهای متعددی استفاده می‌شود که دارای تزئینات زیاد و گران‌بهایی است و گاهی موجب سؤال متدینین از اصل فلسفه آن‌ها میگردد و در برنامههای تبلیغی خلل ایجاد می‌کند و حتّی با اهداف مقدس مسجد تعارض دارد، حکم شرعی در این رابطه چیست؟
جواب: اگر قرار دادن آن‌ها در مسجد با شئون عرفی مسجد منافات داشته باشد و یا برای نمازگزاران مزاحمت ایجاد کند، اشکال دارد.
سؤال: اگر شخصی عَلَمی را برای عزاداری سیدالشهدا (ع) نذر کرده باشد، آیا جایز است مسئولین حسینیه از قبول آن خودداری کنند؟
جواب: این نذر، متولی حسینیه و هیئت امناء آن را ملزم به قبول عَلَم نمیکند.
سؤال: استفاده از عَلَم در مراسم عزاداری سیدالشهدا (ع) با قرار دادن آن در مجلس عزا یا حمل آن در دسته عزاداری چه حکمی دارد؟
جواب: فی‌نفسه اشکال ندارد ولی نباید این امور جزء دین شمرده شوند.
سؤال: اگر بعضی از واجبات از مکلّف به سبب شرکت در مجالس عزاداری فوت شود مثلاً نماز صبح قضا شود، آیا بهتر است بعد از این در این مجالس شرکت نکند یا اینکه عدم شرکت او باعث دوری از اهل بیت (ع) می‌شود؟
جواب: بدیهی است که نمازِ واجب، مقدم بر فضیلت شرکت در مجالس عزاداری اهل‌بیت (ع) است و ترک نماز و فوت شدن آن به بهانه شرکت در عزاداری امام حسین (ع) جایز نیست، ولی شرکت در عزاداری بهگونهای که مزاحم نماز نباشد ممکن و از مستحبات مؤکد است.
سؤال: در بعضی از هیئت‌های مذهبی مصیبتهایی خوانده می‌شود که مستند به مقتل معتبری نیست و از هیچ عالم یا مرجعی هم شنیده نشده است و هنگامی که از خواننده مصیبت از منبع آن سؤال می‌شود، پاسخ می‌دهند که اهل بیت (ع) این‌گونه به ما فهماندهاند و یا ما را راهنمایی کرده‌اند و واقعه کربلا فقط در مقاتل نیست و منبع آن‌هم فقط گفته‌های علما نیست بلکه گاهی بعضی از امور برای مدّاح یا خطیب حسینی از راه الهام و مکاشفه مکشوف می‌شود، سؤال من این است که آیا نقل وقایع از این طریق صحیح است یا خیر؟ و درصورتی که صحیح نباشد، تکلیف شنوندگان چیست؟
جواب: نقل مطالب به‌صورت مزبور بدون اینکه مستند به روایتی باشد و یا در تاریخ ثابت شده باشد، وجه شرعی ندارد مگر آنکه نقل آن به عنوان بیان حال به حسب برداشت متکلّم بوده و علم به خلاف بودن آن، نداشته باشد و تکلیف شنوندگان نهی از منکر است به شرطی که موضوع و شرایط آن نزد آنان ثابت شده باشد.
سؤال: از ساختمان حسینیه صدای قرائت قرآن و مجالس حسینی بسیار بلند پخش می‌شود به‌طوری که صدای آن از بیرون شهر هم شنیده می‌شود و این امر منجر به سلب آسایش همسایگان شده است و مسئولین و سخنرانان حسینیه اصرار به ادامه آن دارند، این عمل چه حکمی دارد؟
جواب: اگرچه اقامه مراسم و شعائر دینی در زمان‌های مناسب در حسینیه از بهترین کارها و جزو مستحبات مؤکد است، ولی واجب است برگزارکنندگان مراسم و عزاداران تا حد امکان از اذیّت و ایجاد مزاحمت برای همسایگان بپرهیزند هرچند با کم کردن صدای بلندگو و تغییر جهت آن به طرف داخل حسینیه باشد.
سؤال: نظر شریف حضرت‌عالی نسبت به ادامه حرکت دسته‌های عزاداری در شب‌های محرم تا نصف شب همراه با استفاده از طبل و نی چیست؟
جواب: به راه انداختن دسته‌های عزاداری برای سیدالشهدا (ع) و اصحاب او و شرکت در امثال این مراسم امر بسیار پسندیده و مطلوبی است و از بزرگ‌ترین اعمالی است که انسان را به خداوند نزدیک می‌کند، ولی باید از هر عملی که باعث اذیّت دیگران می‌شود و یا فی‌نفسه از نظر شرعی حرام است، پرهیز کرد.
سؤال: استفاده از آلات موسیقی مانند اُرگ (از آلات موسیقی و شبیه پیانو است) و سنج و غیر آن‌ها در مراسم عزاداری چه حکمی دارد؟
جواب: استفاده از آلات موسیقی، مناسب با عزاداری سالار شهیدان نیست و شایسته است مراسم عزاداری به همان صورت متعارفی که از قدیم متداول بوده برگزار شود.
سؤال: آیا آنچه متداول شده که به عنوان عزاداری برای امام حسین (ع) گوشت بدن را سوراخ کرده و قفل و سنگ کیلو به آن آویزان می‌کنند، جایز است؟
جواب: این‌گونه اعمال که موجب وهن مذهب میشوند جایز نیست.
سؤال: اگر انسان در زیارتگاه‌های ائمه (ع) خود را به زمین بیندازد و همانند بعضی از مردم که صورت و سینه خود را بر زمین می‌مالند تا از آن خون جاری شود و به همان حالت وارد حرم میشوند، عمل کند چه حکمی دارد؟
جواب: این اعمال که به عنوان اظهار حزن و عزاداری سنّتی و محبت ائمه (ع) محسوب نمیشوند از نظر شرعی اعتباری ندارند، بلکه اگر منجر به ضرر بدنی قابل توجه و یا وهن مذهب شوند، جایز نیست.
سؤال: باقی‌مانده اموالی که به عنوان هزینههای مراسم عاشورای امام حسین (ع) جمعآوری می‌شود، در چه موردی باید خرج شود؟
جواب: میتوان اموال باقی‌مانده را با کسب اجازه اهداءکنندگان آن‌ها در امور خیریه مصرف کرد و یا آن‌ها را برای مصرف در مجالس عزاداری آینده نگه داشت.
سؤال: آیا جایز است در ایام محرم از افراد خیّر اموالی را جمع آوری کرد و با تقسیم آن‌ها به سهمهای مختلف، قسمتی را به قاری قرآن و مرثیه‌خوان و سخنران داد و باقی‌مانده را برای برگزاری مجالس مصرف کرد؟
جواب: اگر با رضایت و موافقت صاحبان اموال باشد، اشکال ندارد.
سؤال: آیا جایز است زنان با حفظ حجاب و پوشیدن لباس خاصی که بدن آنان را بپوشاند، در دسته‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی شرکت کنند؟
جواب: شرکت زنان در دسته‌های سینه زنی و زنجیر زنی شایسته نیست.
سؤال: آیا شرکت در مجالس فاتحهای که برای مسلمانی که با خودکشی از دنیا رفته، برگزار می‌شود جایز است؟ قرائت فاتحه برای آنان بر سر قبرشان چه حکمی دارد؟
جواب: این کار فی‌نفسه اشکال ندارد.
سؤال: خواندن مرثیه و مدیحههایی که شنوندگان را در جشن‌های تولد ائمه (ع) و عید مبعث به گریه بیندازد چه حکمی دارد؟ ریختن پول بر سر حاضرین چه حکمی دارد؟
جواب: خواندن مرثیه و مدیحه در جشن‌های اعیاد دینی اشکال ندارد و پاشیدن پول بر سر حاضرین هم بدون اشکال است بلکه اگر به قصد اظهار شادی و سرور و شاد کردن قلوب مؤمنین باشد، ثواب هم دارد.
سؤال: آیا خواندن زن در مجالس عزاداری با علم او به اینکه مردان نامحرم صدای او را میشوند جایز است؟
جواب: اگر خوف مفسده باشد باید از آن اجتناب شود.
سؤال: معیار شرعی ضرر اعم از جسمی یا روحی چیست؟
جواب: معیار، ضرری است که در نظر عرف، قابل توجه و معتنابه باشد.
سؤال: زنجیر زدن به بدن همان‌گونه که بعضی از مسلمانان انجام می‌دهند، چه حکمی دارد؟
جواب: اگر به نحو متعارف و بهگونهای باشد که از نظر عرفی از مظاهر حزن و اندوه در عزاداری محسوب شود اشکال ندارد.
سؤال: یک عزاداری مورد رضایت اهل‌بیت (ع) چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد؟
جواب: در جواب باید عرض کنیم عزاداری دو حیث دارد: یک حیث محتوایی است و مطالبی که گفته می‌شود، یک حیث قالب و شیوه عزاداری است. از نظر محتوا آنچه که گفته می‌شود نباید مطالب حرام و خلاف شرع باشد، یعنی دروغ نباشد، غلو نباشد، موجب وهن مذهب نباشد، موجب تنقیص مقام اباعبدالله (ع) و معصومین (ع) نباشد و همچنین موجب پایین آمدن مقام خود مؤمنین و عزاداران هم نباشد؛ یعنی از نظر محتوا مطالب مستند باشد، خلاف عقاید مکتب اهل‌بیت (ع) نباشد، خلاف مرام اهل‌بیت (ع) نباشد. نسبت به شیوه عزاداری اولاً همراه با کار حرام نباشد مثل موسیقی حرام و امثال این‌ها و موجب وهن مذهب هم نباشد، یعنی کاری نکنند که سوژه به دست دشمنان بیفتد و با این شیوه عزاداری که داریم، آن‌ها علیه مکتب اهل‌بیت (ع) و پیروان مکتب اهل‌بیت (ع) تبلیغ سوء داشته باشند. اجمالاً این را می‌توانیم ویژگی‌های عزاداری مناسب مورد رضایت اهل‌بیت (ع) برشماریم.
سؤال: با توجه به اطعام‌هایی که در ایام محرم داده می‌شود و انسان به حلال بودن آن‌ها یقین ندارد، آیا خوردن آن‌ها اشکال دارد؟ لطفاً هم از نظر فقهی و هم از نظر اخلاقی پاسخ فرمایید. اگر نذری کسی که خمس نمی‌دهد را بخوریم چطور؟
جواب: در مواردی که انسان غذایی را که یقین ندارد به حرام بودنش، مثلاً اطعام می‌کنند عزاداران را یا غذایی آماده کرده‌اند در این ایام و برای شما می‌آورند یا فردی نذری می‌دهد و شما یقین دارید که خمس نمی‌دهد، به نظر حضرت آقا خوردن آن غذا، چون یقین به حرام بودن یا مخلوط به حرام بودن آن ندارید، یعنی یقین ندارید این غذا حرام است، یقین ندارید که متعلق خمس است، خوردنش اشکال ندارد؛ اما از نظر اخلاقی - چون پرسیدند - بعضی‌ها می‌گویند اگر پول خمس در آن باشد ممکن است اثر وضعی داشته باشد. اگر بتوانید احتیاط کنید خوب است؛ به این معنا که اگر تبعات سویی ندارد نخورید، قبول نکنید، یا اینکه اگر مثلاً متعلق خمس است - نه به این معنا که حتماً متعلق خمس است یعنی شبهه دارید - خودتان خمسش را بپردازید یا اگر موردی هست که ممکن است از باب شبهه حرام شک داشته باشید، یعنی مثلاً مال مردم باشد، به عنوان رد مظالم بپردازید؛ گرچه واجب نیست. در حکم اولی که گفتیم شما یقین ندارید غذا از حرام است یا مخلوط به حرام است، خوردنش اشکالی ندارد؛ بنابراین در مجالس عزا که شرکت می‌کنید و طعام برای شما می‌آورند و امثال این‌ها، خوردنش اشکال ندارد، از نظر فقهی حرام نیست؛ اما اگر کسی بخواهد - خلاصه به قول معروف جز اولیای الهی باشد - پرهیز بیشتری داشته باشد احتیاط خوب است.
سؤال: پرسیدند نظر آقا در مورد برهنه شدن در عزاداری چیست؟ اگر فیلم‌برداری نشود و زنان نیز نبینند چطور؟ آیا از نظر فقهی، ایشان حرام می‌دانند این کار را؟
جواب: در پاسخ به این سؤال باید عرض کنیم حضرت آقا توصیه فرمودند به برخی از مداحان که در عزاداری‌ها برهنه نشوند؛ اما این به عنوان یک فتوای فقهی نیست که ما بگوییم حرام است. خب اگر نامحرمانی نیستند، اگر مسئله سویی بر آن مترتب نیست، دشمنان سو استفاده نمی‌کنند خب ممکن است بگوییم حرام هم نباشد؛ مثلاً یک جمع محدودی هستند فیلم‌برداری هم نمی‌کنند، فقط مردان هستند حالا پیراهن را از تن درآوردند و سینه می‌زنند؛ اما به‌طور کلی توصیه ایشان این هست - به عنوان یک توصیه - که در عزاداری‌های مردها برهنه نشوند. چرا؟ چون ممکن است هم در معرض دید نامحرمان باشند و هم دشمنان باز از این مسئله سو استفاده کنند برای تبلیغ علیه مکتب اهل‌بیت (ع).
سؤال: پرسیدند اگر شخصی در روضه‌ها به صورتش دست بزند تا جایی که صورتش زخم شود، حتی کبود شود، آیا این عمل مشکلی دارد؟
جواب: در پاسخ باید عرض کنیم در حد کبود شدن که حالا ممکن است با زنجیر زدن با سینه زدن بدن کبود شود، اگر ضرر معتنابهی برای بدن نداشته باشد به نظر حضرت آقا اشکالی ندارد؛ اما کارهایی فراتر از این‌ها که ممکن است دشمنان سوء استفاده کنند، مثل مجروح کردن خود یا بدن را زخم کردن یا مثل عبور از روی آتش و امثال این‌ها که در بعضی جاها برخی از افراد انجام می‌دهند، چون به هر حال این‌ها اعمال مستندی نیست، در عزاداری‌ها نه وارد شده است، نه سیره بر این بوده است و امروزه هم دشمنان از این‌گونه اعمال علیه مکتب اهل‌بیت (ع) و پیروان اهل‌بیت (ع) سوءاستفاده می‌کنند، اگر در آن حد باشد بله اشکال دارد؛ اما اگر در همین حد که متعارف است سینه می‌زنند زنجیر می‌زنند بدنشان ممکن است سرخ شود کبود شود، در حد متعارفش که ضرر معتنابهی برای بدن نداشته باشد، اشکالی ندارد.
سؤال: آیا هروله کردن در عزاداری اشکال دارد؟
جواب: اگر موجب وهن مذهب نباشد، یعنی دیگران سو استفاده نکنند علیه مکتب اهل‌بیت (ع)، اشکالی ندارد. ولی به‌طور کلی توصیه این است که از این‌گونه اعمال در عزاداری‌ها پرهیز کنند.
در پاسخ سؤال‌هایی که معمولاً در مورد شیوه‌ی عزاداری و برخی از کارهایی که در عزاداری صورت می‌گیرد و اشکال شرعی هم ندارد مثل تعزیه‌خوانی و امثال این‌ها، وقتی سؤال شده است، ضمن تائید آن عزاداری‌های متعارف و متعادلی که از دیرباز بین مؤمنین مرسوم بوده اضافه فرموده‌اند: بهتر آن است که مجلس ذکر مصیبت برپا کنند. پس معلوم است که این‌گونه کارهای متعارف مثل هیئت‌های عزاداری مثل سینه‌زنی و زنجیرزنی به‌طور متعارف این‌ها اشکالی ندارد و جزء شعائر دینی ما محسوب می‌شود؛ اما یک کارهایی که موجب وهن مذهب است در شأن مؤمن نیست این کارها را انجام دهد و دشمنان علیه مکتب تشیع از آن سوءاستفاده می‌کنند، آن کارها جایز نیست.
سؤال: در برخی هیئت‌ها به علت استقبال پرشور جوانان و تراکم جمعیت و کمبود جا در حسینیه‌ها، خیابان‌های اطراف بسته شده یا تردد در آن‌ها با مشکل مواجه می‌شود. آیا این کار اشکال دارد؟ یا اینکه صدای عزاداری خیلی بلند باشد، اگر موجب آزار و اذیت نشود چطور؟ و اگر اشکال دارد، آیا شرکت در این مجالس با جواب: علم به اینکه داخل حسینیه نمی‌توان حضور پیدا کرد اشکال دارد؟
اولاً بدانیم که عزاداری حضرت اباعبدالله حسین (ع) از افضل قربات است. تأثیر بسیار زیاد و آثار و برکات بسیار زیادی دارد و همچنان باید مراسم عزاداری اباعبدالله حسین (ع) زنده بماند و تأکید بر آن است. خود سیره مقام معظم رهبری هم بر این است که در برخی از ایام سال مجلس عزا برپا می‌کنند، ذکر مصیبت و نوحه‌خوانی انجام می‌شود در محضر ایشان؛ اما در برخی از ایام، بیرون آمدن هیئت‌های عزاداری و دسته‌ها جزء شعائر دینی است مثل تاسوعا و عاشورا. خب به‌طور طبیعی برخی از خیابان‌ها بسته می‌شود برخی از راه‌ها بسته می‌شود گرچه همان جاها هم اگر بشود مراعات کنند که بسته نشود بهتر است؛ اما مثل راهپیمایی روز قدس، راهپیمایی 22 بهمن، تاسوعا، عاشورا و امثال این‌ها طبیعی است، اکثر مردم هم در این مراسم حضور دارند؛ اما در غیر این مواقع که شخصی در حسینیه‌ای یا در منزل خودش مجلس عزایی برپا کرده است ولو اینکه عزاداری سید و سالار شهیدان باشد، نباید خلاف مقررات نظام باشد یعنی بستن راه‌ها، به خاطر مجلس عزاداری شخصی - گرچه عرض کردم حساب تاسوعا و عاشورا جداست و اصلاً خروج این هیئت‌ها و دسته‌ها جز شعائر دینی محسوب می‌شود و به‌طور طبیعی خیلی راه‌ها بسته می‌شود مردم هم مطلع هستند و قالب مردم هم در این مراسم شرکت دارند - اما در غیر این مواقع مؤمنین باید مراعات کنند، راه بر مردم بسته نشود و صدای بلندگوها آزاردهنده نباشد و مردم را اذیت نکند، همچنین صدای طبل و امثال این‌ها و کارهای دیگری که جانبی است - مثل ایستگاه‌های صلواتی که برپا می‌کنند- و خوب هم هست؛ ولی یک جایی باشد که هم راه مردم بسته نشود، ایجاد مزاحمت نشود و نظافت خیابان‌ها حفظ بماند؛ اما پرسیدند آیا شرکت در چنین مجلسی اشکال دارد؟ نه شرکت در آن مجلس ولو جا هم نباشد اشکالی ندارد، ولی شما مزاحمت ایجاد نکنید و راه را نبندید.
سؤال: آیا گفتن ذکر حسین (ع)در سینه‌زنی و به اصطلاح شور تند و پشت سر هم بیاحترامی است و اشکال شرعی دارد؟ آیا این مصداق غنای روضه‌خوانی است؟
جواب: ظاهراً مصداق غنا نباشد، اما باز یک توصیه‌ای رهبر انقلاب داشتند به برخی از مداحان که تکرار این الفاظ ثمره چندانی ندارد و عین عبارت این بود که فرمودند «این مداحی شما، نوحه‌خوانی شما باید حکم یک منبر آموزنده را داشته باشد»؛ یعنی قصیده‌هایی را بخوانید، مطالبی را داشته باشید که مردم بر معرفتشان نسبت به ائمه اطهار (ع) و تاریخی که گذشته است، وقایعی که در عاشورا اتفاق افتاده است اطلاع بیشتری پیدا کنند؛ باید یک منبر آموزنده باشد؛ و می‌فرمودند که تکرار این الفاظ ثمره‌ای ندارد. البته نمی‌توانیم به‌طور کلی بگوییم حرام است؛ نه حرام نیست و به عنوان یک فتوا نیست. به عنوان یک توصیه که به جای تکرار این الفاظ مطالبی گفته شود که برای مخاطبین ضمن اینکه عزاداری هست مفید هم باشد و بر معرفت آن‌ها بیفزاید و چیز یاد بگیرند.
سؤال: به تازگی یک مغازه‌ای باز کردم و از آنجایی که در ماه محرم تعداد مشتری‌ها در منطقه ما بیشتر می‌شود و با این شرایط من مقداری هم به بازار بدهکارم، می‌خواستم بدانم اگر تاسوعا و عاشورا مغازه را باز کنم و خرید و فروشی داشته باشم اشکال شرعی دارد؟
جواب: مؤمنین در ایام عزای معصومین (ع) از یکسری کارها پرهیز می‌کنند: مثلاً مجلس شادی ندارند اما اگر عقد خوانده شود اشکالی ندارد. معمولاً کارها را تعطیل می‌کنند که در این مراسمی که جزء شعائر مذهبی شناخته می‌شود، شرکت کنند. اگر مغازه باز کردن شما در آن ایام توهینی باشد به عزاداران یا به عزاداری یا به اباعبدالله حسین (ع)، بله این اشکال دارد؛ اما اگر یک مغازه‌ای است که چند ساعتی باز می‌کنید که برخی از حوائج مؤمنین برآورده شود و بعد هم مغازه را می‌بندید و هیچ از آن برداشت نشود که بیاحترامی و توهین به عزاداری و عزاداران یا خدای ناکرده به اباعبدالله حسین (ع) است، اشکالی ندارد. ولی به‌طور کلی عرض کردیم معمولاً مؤمنین در یکسری ایام خاص مثل عاشورا، دست از یکسری کارهای دیگر می‌کشند و همگی در مراسم عزای سید و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله حسین (ع) شرکت می‌کنند.
سؤال: لعن برخی از دشمنان اهل‌بیت (ع) در مکان‌های عمومی یا خصوصی چه حکمی دارد؟
جواب: این هم ازجمله سؤال‌هایی است که بارها پاسخش را شاید همه شما از خود حضرت آقا شنیده باشید و همین اواخر بیشتر تأکید داشتند. به خاطر این فتنه‌هایی که در جهان اسلام پیش آمده است و برادر کشی و مسلمان کشی بین برخی از مسلمانان و ضرری که برای جهان اسلام دارد و سودش را استکبار جهانی و صهیونیسم بین‌الملل می‌برد. بارها شنیده‌اید که ایشان فرموده‌اند به مقدسات سایر مذاهب توهین نکنید و توهین به مقدسات سایر مذاهب را حرام دانسته‌اند. به علاوه هر عملی که موجب تفرقه بین مسلمانان شود، ایشان آن را منع کرده‌اند و حرام دانسته‌اند؛ بنابراین مؤمنین از کارهایی که به هر حال سودی ندارد، بلکه ضرر دارد و موجب اختلاف بین مسلمان‌ها می‌شود و موجب برادرکشی بین مسلمانان می‌شود یا موجب وهن مذهب هست یا به نحوی توهین به مقدسات سایر مذاهب اسلامی است ان‌شاالله بپرهیزند که این عمل جایز نیست.
سؤالی دومی که در اینجا مطرح شده این است که در این مجالس می‌شود شرکت کرد یا نه؟ یک وقت هست شما شرکت می‌کنید آن منبری را یا آن مداح را از این کار خودش باز می‌دارید - حالا با تذکر محترمانه که از این گفته‌های تفرقه‌انگیز بپرهیزد - این گاهی وقت‌ها لازم و واجب است؛ اما اگر شرکت شما این اثر را ندارد، بلکه مجلس چنین افرادی که تفرقه می‌اندازند تقویت می‌شود، بله گاهی وقت‌ها شرکت در چنین مجالسی جایز نیست و باید پرهیز شود.
سؤال: نظر حضرت آقا در مورد الفاظی که در عزاداری‌ها و نوحه‌ها استفاده می‌شود و در شأن یک مسلمان و حتی انسان نیست و نسبت دادن یکسری الفاظ رکیک به خود چه حکمی دارد؟
جواب: کلاً در عزاداری آن نزاکت و سنگینی و وزانت عزاداری باید حفظ شود. در پاسخ یکی از سؤال‌ها ما اشاره کردیم که هم باید از مطالبی که حرام است - مثل کذب مثل غلو نسبت به ائمه اطهار (ع) - پرهیز شود و هم باید از مطالبی که دونِ شأن یک مسلمان است، پرهیز شود. اصلاً اسلام پیروان خودش را وزین، سنگین و باوقار می‌پسندد. شما نگاه کنید ازجمله لباس‌های حرام، لباس شهرت است و لباس شهرت یعنی لباس سبک، لباسی که در شأن یک مسلمان نیست، لباسی که از نظر رنگ، دوخت یا کیفیت پوشیدن یا حتی اندراس به گونه‌ای است که اگر طرف بپوشد در جامعه انگشت‌نما می‌شود، این در شأن یک مسلمان نیست. لذا در تعابیری که خوانده می‌شود در نوحه‌ها ولو حالا در مقام اظهار ارادت به معصومین (ع) یا به اباعبدالله (ع)باشد، اما در شأن یک مؤمن نیست چنین الفاظی به کار ببرد و در عزاداری از آن پرهیز شود.
سؤال: در مواقعی ایام عزاداری با مناسبت‌های دیگر همچون شب یلدا و عید نوروز همزمان می‌شود. پذیرایی از مهمان‌ها با شیرینی و آجیل چه حکمی دارد؟
جواب: همه می‌دانیم که مؤمنان و ارادتمندان به اهل‌بیت (ع) عصمت و طهارت مخصوصاً اباعبدالله حسین (ع) در ایام عزای آن حضرت، یکسری کارهای شاد و شادی‌آفرین را کنار می‌گذارند. حتی لباس شاد نمی‌پوشند و مجلس شادی برگزار نمی‌کنند - حالا ممکن است عقدی خوانده شود به عنوان سنت پیغمبر و ازدواجی صورت بگیرد - اما مجلس شادی برپا نمی‌کنند چرا؟ به خاطر مراعات احترام حضرت اباعبدالله (ع) و همچنین ایام عزای ایشان؛ و لذا شایسته نیست که در مناسبت‌هایی مانند مناسبت ملی که با ایام عزای اباعبدالله حسین (ع) یا پیامبر اعظم (ص) یا ائمه دیگر تلاقی دارد و همزمان شده است، به شادی بپردازد. من یک توضیح مختصری خدمت شما عرض کنم: اگر ما خودمان را واقعاً عزادار اباعبدالله حسین (ع) و پیامبر (ص) می‌دانیم یا در عزای سایر ائمه خودمان را عزادار می‌دانیم، آیا شخص عزادار که عزیزی را از دست داده، پدری را از دست داده، فرزندی را از دست داده، مجلس شادی برگزار می‌کند؟ گاهی وقت‌ها اقوام، بستگان، آشنایان به خاطر مرگ یک نفر از خاندان، مدت‌ها دیگر مجلس شادی برپا نمی‌کنند. برای چی؟ برای اینکه خودشان را عزادار می‌دانند و لذا از نظر حکم فقهی نمی‌توانیم بگوییم حرام است، اما شایسته نیست. مگر اینکه در آن ایام اگر کسی مجلس شادی برپا کند یا در آن شب‌ها، به نحوی اهانت و توهین به صاحب آن ایام باشد، مثلاً به پیامبر اعظم (ص) یا سایر ائمه، به اباعبدالله (ع)؛ اگر توهین تلقی شود یا قصد خدای ناکرده توهین و جسارت داشته باشد این حرام است و باید پرهیز شود.
سؤال: پرسیدند آیا انسان می‌تواند در هنگام سخن گفتن و توسل کردن به ائمه دستان خود را مانند دعا به سمت آسمان بگیرد؟
جواب: همه می‌دانند که ما دعا را از خدا می‌خواهیم؛ یعنی درخواست حاجت از خداوند است و ائمه اطهار (ع) را واسطه فیض الهی می‌دانیم و به آن‌ها توسل می‌جوییم به عنوان حجج و اولیای الهی که در پیشگاه خداوند قرب و منزلتی دارند آن‌ها را واسطه قرار می‌دهیم؛ و ابتغوا الیه الوسیله؛ این دستور قرآن است؛ بنابراین توسل به آن‌ها به عنوان وسیله و شفیع و کسی است که در پیشگاه خداوند قرب و منزلتی دارد و اصل حاجت را از خداوند می‌خواهیم؛ بنابراین اگر دست به دعا برداشتند و خدا را قسم دادند - مثلاً به امام حسین (ع)، به پیامبر (ص) اعظم و سایر اولیای الهی - دعایی داشتند و حاجتی خواستند، این اشکالی ندارد. همه می‌دانند که ما اعتقادمان بر این است که شخص پیامبر (ص) و ائمه اطهار (ع)، عباد الهی هستند، بندگان واقعی خدا هستند. ما در تشهد می‌خوانیم اشهد ان لا اله الا الله وحده لاشریک له، اول شهادت به وحدانیت خداوند، بعد از آن می‌خوانیم و اشهد ان محمد عبده و رسوله؛ یعنی حتی پیامبر (ص) را به عنوان عبد و بنده خدا و فرستاده خدا می‌دانیم. همه مراجع معظم تقلید و حضرت آقا فتوایشان بر این است که اگر کسی به حرم مشرف شد و برای صاحب حرم، حتی امام، سجده کند آن سجده حرام است؛ سجده فقط برای خداست. سجده شکر به عنوان شکر الهی جهت زیارتی که نصیبش شده این اشکالی ندارد، اما سجده برای امام نیست اگر ضریح بوسیده می‌شود اگر در و دیوار بوسیده می‌شود به خاطر شدت ارادت به صاحب آن خانه است، نه اینکه این‌ها علاقه‌مند به آهن و فولاد و سنگ و آجر باشند، مثل بوسیدن پیراهن حضرت یوسف است که پیامبر (ص) خدا حضرت یعقوب بوسید و بر چشم خود گذاشت.
سؤال: منظور مقام معظم رهبری در خصوص عدم شرکت زنان در دسته‌جات عزاداری چیست؟ لطفاً نظر مبارک ایشان را تبیین فرمایید. چراکه در ایام شهادت ائمه بسیاری از هیئت مذهبی اقدام به راه‌اندازی دسته‌جات مذهبی می‌نمایند و زنان نیز پشت سر مردان حضور دارند. آیا این حضور زنان در پشت سر مردان در دسته‌جات اشکال دارد؟
جواب: اولاً اگر مصداق اختلاط محرم و نامحرم باشد حرام است و حدودی برای این مسئله مشخص شده است و همین جا توصیه می‌کنیم در هیئت‌ها و در مجالس عزا، همه جا باید این رعایت شود و خانم‌ها حجابشان را مراعات کنند و همه نگاهشان را نگه‌دارند؛ نگاه به نامحرم؛ اما در خصوص اینکه خانم‌ها هم دنبال دسته عزا راه بیافتند و دسته عزاداری راه بیاندازند گفتند این شایسته نیست که خانم‌ها دسته عزاداری داشته باشند؛ حتی دنبال دسته‌های عزاداری راه بیافتند. شیوه عزاداری از قدیم‌الایام مرسوم بوده و خانم‌ها هم در مجلس عزا شرکت می‌کردند با مراعات حدود شرعی و حجاب و عفاف.
سؤال: اکثر هیئت‌های محلی که به مدت ده روز برگزار می‌شود، جهت چراغانی جلوی تکیه یا هیئت از برق اصلی شهر انشعاب گرفته و استفاده می‌کنند. حکم شرعی چیست؟
جواب: اگر با مجوز قانونی باشد اشکال ندارد؛ اما باید وجه برق را بپردازند؛ اما اگر بدون مجوز باشد، اصل کار خلاف است و موجب ضمان هم هست یعنی هزینه برق مصرفی را باید بپردازند. عزادار سید و سالار شهیدان به هر حال قانون نظام اسلامی را رعایت می‌کند و نسبت به این حقوق عمومی و بیت‌المال هم مواظبت دارد.
سؤال: آیا پوشیدن لباس مشکی در ایام عزای سید و سالار شهیدان اباعبدالله حسین (ع) کراهت ندارد؟ با توجه به حکم کلی که پوشیدن لباس سیاه کراهت دارد و در نماز نیز مکروه است؛ و اگر کسی نذر کرده باشد آیا نذر او صحیح است؟
جواب: ما یک حکم کلی داریم در خصوص پوشیدن لباس تیره مشکی که کراهت دارد و نماز خواندن با آن هم ثواب نماز را کم می‌کند؛ این فتوای حضرت آقا هم هست؛ اما تبصره هم دارد نسبت به عبا، عمامه و کفش استثنا شده و اگر مشکی باشد کراهت ندارد؛ و همچنین یک حکم کلی نسبت به عزادار داریم که صاحب عزا خوب است به گونه‌ای باشد که معلوم باشد عزادار است و این لباس مشکی پوشیدن عزادار هنگام سوگواری امام حسین (ع)و ائمه بزرگوار، امروزه نشانه این است که طرف می‌خواهد نشان دهد من عزادار هستم؛ بنابراین حکم کراهت را ندارد؛ بنابراین اگر کسی نذر کرده باشد با شرایط نذر شرعی، طبق نذرش هم اگر بتواند باید عمل کند.
اما توجه داشته باشید به هر حال عزادار بودن شیوه‌های مختلفی دارد. حالا ممکن است با پوشیدن لباس مشکی باشد یا با پرهیز از افعال و کارهای شاد یا با گریه کردن و گریستن و شیوه‌های مختلف دیگر. به هر حال ما امیدوار هستیم بتوانیم این حالت عزاداری را در این ایام سوگواری مراعات کنیم.
سؤال: پدرم مبلغی را به عنوان رد مظالم وصیت نموده. نظر مقام معظم رهبری در مورد اینکه این مبلغ صرف امور فرهنگی هیئت‌ها و عزاداری امام حسین (ع)و اطعام قرار گیرد چیست؟
جواب: مظالم عباد که اصطلاحاً می‌گویند رد مظالم مصرفش فقرا هستند و بنا بر احتیاط باید با اجازه باشد، یعنی با دفتر حضرت آقا تماس بگیرند بعد به مصرف فقرا برسانند. نگاه کنید بودجه‌ها در بیت‌المال مصارفش مشخص است. مثلاً زکات مصارف خاص خودش را دارد خمس مصارف خاص خودش را دارد کفارات مصارفش فقرا هستند و مظالم عباد همچنین. این‌ها مشخص شده باید نظام‌مند و هدفمند باشد و در جای خودش مصرف شود. مصرف مظالم عباد، فقرا هستند باید هم با اجازه باشد؛ بنابراین نه در عزاداری نه در امور فرهنگی عزاداری، مظالم عباد را نمی‌شود خرج کرد. در امور اطعام، اگر اجازه گرفته باشید اولاً که موافق احتیاط است، ثانیاً کسانی که اطعام می‌کنید فقیر باشند اشکالی ندارد؛ اما اگر عموم عزاداران فقیر نباشند، نمی‌توانید به عنوان مظالم عباد بپردازید؛ حالا طرف وصیت کرده باشد یا خودتان می‌خواهید بپردازید یا در اختیار شما قرار دادند مظالم عباد را به این‌گونه مصارف نمی‌شود رساند و خرج کرد. بلکه باید به فقرا داده شود.
سؤال: آیا می‌شود اضافه خرج ایام فاطمیه را در محرم خرج کرد؟
جواب: آنچه را که مردم برای ایام فاطمیه به دست اندرکاران هیئت داده‌اند، در محرم نمی‌توان خرج کرد. ولی اگر داده باشند برای عزاداری به‌طور مطلق، یعنی معلوم باشد برای عزاداری داده‌اند چه ایام فاطمیه چه ایام محرم، اشکالی ندارد. یا اینکه افرادی که دریافت کرده‌اند این مبالغ را و اجازه گرفته‌اند یا وکالت تام گرفته‌اند برای مخارج عمومی عزاداری در ایام مختلف، آن هم اشکالی ندارد؛ اما اگر مشخص نباشد یعنی اجازه نگرفته باشند یا مردم داده‌اند برای عزاداری ایام فاطمیه، نمی‌شود در ایام محرم خرج کرد و عکس مطلب هم همین است.
سؤال: با سلام ضمن تشکر از این اقدام خوب و به موقع. سؤال من این است، چهل روز روضه نذر کرده‌ام اما شرایط خانه‌ام طوری نیست که همه چهل روز را روضه‌خوانی داشته باشم. چکار کنم؟
جواب: در احکام نذر آمده است که اگر نذر با شرایط شرعی باشد عمل به آن الزام آور و واجب است و در صورتی که شخص دیگر توانایی عمل به نذر را نداشته باشد و نتواند عمل کند، وجوبش ساقط است؛ بنابراین اگر توانایی عمل به نذر را ندارید و نذرتان هم مقید بوده که در خانه باشد و الان هم در خانه نمی‌توانید به آن عمل کنید دیگر واجب نیست؛ اما اگر نذر، مطلق بوده و قبلاً در خانه این مراسم را برگزار می‌کردید و الان اگر جای دیگر بتوانید مراسم را برپا کنید عمل به نذر واجب است؛ بنابراین خلاصه پاسخ سؤال این شد که اگر کسی نذری کرده که با شرایط صحیح بوده و بر او واجب شده و الان دیگر توانایی عمل به آن نذر را ندارد یا از نظر مالی یا از نظر توانایی بدنی یا از جهات دیگر، الان عمل به نذر ساقط است و دیگر واجب نیست.
سؤال: آیا تغییر نذر از محلی به محل دیگر یا از نوعی به نوع دیگر به ضرورت آیا جایز است؟ مثلاً نذر داشته به عزاداران شربت بدهد و حالا چون هوا سرد شده حالا شیر گرم بدهد.
جواب: اگر نذر با شرایط شرعی باشد که ازجمله آن‌ها خواندن صیغه نذر است که در نذر حتماً باید صیغه خوانده شود، این جمله باید گفته شود یا به صورت عربی که «للّه علیّ» که چنین کاری انجام دهم، یا به زبان فارسی مثلاً گفته شود «برای خداست به عهده من» که چنین کاری را انجام دهم - حالا ممکن است شرطی هم داشته باشد که اگر بیمارم خوب شد، صاحب خانه شدم اگر مثلاً در فلان آزمون موفق شدن و امثال این‌ها – که اگر شرط محقق شده عمل به نذر واجب می‌شود. اگر نذر واجب شد دیگر تغییر در آن ممکن نیست. اگر عمل به آن نذر موضوع دیگر ندارد، یعنی مثلاً نذر کرده بوده شربت بدهد دیگر هوا سرد است و عمل به آن نذر واجب نیست؛ اما آیا اگر به جایش به مردم و عزاداران شیر گرم دهد اشکال دارد؟ نه اشکال ندارد. ثواب آن را هم می‌برد اما از نظر حکم شرعی که آیا واجب است یا نه؟ نظر حضرت آقا این است که اگر به هر حال موضوع منتفی شد و نمی‌شود به آن عمل کرد و در حقیقت در مورد خودش خرج نمی‌شود، عمل به آن واجب نیست. حالا اگر دلش بخواهد ثوابی ببرد اشکالی ندارد، مثلاً به جای شربت شیر گرم به عزاداران بدهد.
سؤال: یک مداح باید چگونه باشد و چگونه رفتار کند؟
جواب: خب ظاهراً از اوصاف نفسانی او نمی‌پرسند و از سایر اعمال عبادی او هم سؤال نشده است. از سؤال فهمیده می‌شود در خصوص کار مداحی است. در خصوص یکی از سؤال‌ها ما اشاره کردیم آنچه که در منبرها گفته می‌شود به عنوان موعظه مردم یا نقل تاریخ عاشورا و امثال این‌ها یا ذکر مصیبت. اولاً باید دروغ نباشد، ثانیاً غلو نسبت به معصومین (ع) نباشد، یعنی زیاده از حد. مقام آن‌ها خیلی بالاست اما به هر حال در مقام عصمت و امامت، یا پیامبر (ص)، در مقام نبوت هستند، دیگر بالاتر از آن نیست، دیگر خودشان نهی فرمودند که نسبت به ما غلو نداشته باشید، زیاده‌روی نداشته باشید. همچنین مطالب خلاف و حرام که خدای ناکرده مثل غیبت دیگران، تنقیص مؤمن، تحقیر مؤمن و مطالبی که در شان معصومین (ع) نیست، مطالبی که در شان مؤمنین نیست چنین مطالبی را نباید بگویند. الفاظ زشت و رکیک این‌ها را نباید بگویند در مداحی‌ها و در مطالبی که ارائه می‌شود؛ و همچنین از آن طرف ممکن است در مداحی‌ها مطالب بدی نباشد، اما به گونه‌ای ارائه شود که دشمنان از آن سو استفاده کنند علیه مکتب اهل‌بیت (ع) یا پیروان مکتب اهل‌بیت (ع)، آن هم باید مراعات شود. ضمن اینکه آن مداح باید کارش خالصا و لله باشد، یعنی برای خدا باشد به دور از ریا و خودنمایی. حالا ممکن است مزدی هم بدهند مزدی هم بگیرد، اما برای مزد نباشد. به هر حال برای اینکه اجر و ثواب عزاداری را ببرند. همچنین مداحی آموزنده باشد. من یاد دارم در جایی حضور داشتم که حضرت آقا به دو نفر از مداحان معروف کشور که در دو جلسه جداگانه هم بودند بعد از مراسمی که داشتند در حضور آقا و مجلس عزایی که آقا برپا می‌کنند، بعد از اینکه خدمت آقا رسیدند من از نزدیک می‌شنیدم که حضرت آقا فرمودند این مداحی شما باید منبر آموزنده باشد. بعد توصیه کردند قصیده‌هایی را بگردید پیدا کنید و یادم هست از دیوان صائب هم نام بردند که فرمودند در دیوان صائب هست از این قصیده‌های پرمغز و پرمحتوا می‌توانید استفاده کنید و مداحی شما باید یک منبر آموزنده باشد که مخاطبان شما مطلب یاد بگیرند و بر معرفتشان افزوده شود. مطالب تاریخی مربوط به ائمه اطهار (ع)، مصائبی که بر آن‌ها وارد شده است، جنایاتی که دشمنان آن‌ها مرتکب شده‌اند، این‌ها در مداحی باشد ان‌شاالله.
سؤال: آیا گرفتن پول برای روضه‌خوانی اشکال دارد؟
جواب: هر چند تعیین نرخ برای این کارها مناسب نیست، شایسته نیست؛ اما حالا بنده خدا منبری رفته مثلاً یا مداحی داشته، مزدی می‌دهند، وجهی می‌دهند پاکتی می‌دهند، گرفتن آن‌ها اشکالی ندارد و پیش‌تر هم ما گفتیم که به هر حال مجالسی که برای عزای معصومین (ع) و اباعبدالله حسین (ع)برپا می‌شود چه سخنران و چه روضه‌خوان یا به اصطلاح مداح، غرض اصلی‌اش این چیزها نباشد تا آن اجر و ثواب عزاداری اباعبدالله (ع) که به تعبیر حضرت آقا و امام راحل از افضل قربات است و آدم‌ساز است - ان‌شاالله محفوظ بماند و بهره‌مند باشند.
سؤال: پرسیدند اگر منبری خلاف وحدت شیعه و تسنن صحبت کند، ما در آن مجلس چه وظیفه‌ای داریم؟
جواب: بارها این توصیه رهبر معظم انقلاب اسلامی را و در گذشته امام راحل را شنیده‌اید و یاد دارید که چقدر تأکید داشتند بر وحدت مسلمین. چون امروزه ما دشمنان مشترکی داریم: استکبار جهانی و صهیونیسم بین‌المللی؛ که آن‌ها نه به فکر شیعه هستند نه سنی؛ بادیانت شما مخالف هستند؛ بنابراین توصیه مؤکد شده است و از نظر حکم شرعی هم به نظر حضرت آقا چه در سخنرانی‌ها و چه در مداحی‌ها و چه در کارهای دیگر اعمالی که امروزه موجب تفرقه بین مسلمان‌ها شود و این وحدتی که مورد نیاز مسلمین است برهم زده شود و دشمن از آن سو استفاده کند، جایز نیست و حرام است و باید از آن پرهیز شود.
سؤال: پرسیدند حکم گِل مال کردن خود به عنوان عزادار جایز است؟
جواب: بعضی جاها روز عاشورا گلی بر سر یا بدن می‌مالند یا کاه بر سر می‌ریزند که نشان دهند عزادار هستند؛ اما اگر به حدی برسد که سخیف باشد یا زشت باشد و طرف انگشت نما شود یا اینکه دشمنان از همین اعمال علیه مکتب اهل‌بیت (ع) و پیروان مکتب اهل‌بیت (ع) سو استفاده کنند، موجب وهن باشد بله حرام است؛ بنابراین اگر در حد ساده‌ای باشد که به آن مراتب نرسد و طرف صرفاً خود را عزادار نشان دهد این اشکالی ندارد؛ اما اگر در حدی باشد که طرف یا انگشت نما می‌شود و زشت و سبک است یا موجب وهن باشد، این جایز نیست.
سؤال: پرسیدند اگر نامحرم صدای نوحه‌خوانی یا گریه یا ناله زدن زنان را بشنود اشکال دارد؟
جواب: اگر موجب جلب توجه نامحرم باشد یا مفسده‌ای بر آن مترتب باشد اشکال دارد؛ اما اگر در آن حد نباشد، به نظر حضرت آقا حرام نیست، اما شایسته هم نیست که صدای گریه و ناله و ضجه و عزاداری خانم‌ها را مردان نامحرم بشنوند.
توصیه کلی به عزاداران
یک مطلبی را می‌خواهم اضافه کنم در همین برنامه‌هایی که عزاداران دارند ضمن احترام به همه آن‌ها غالبت یکسری کارهایی که انجام می‌دهند از روی عزاداری است و از روی عشق به اباعبدالله (ع)است؛ و اگر کسانی هم جمله‌ای به آن‌ها بگویند در جواب می‌شنوند که مجلس عزاداری اباعبدالله حسین (ع) از روی عشق است نه فقه؛ یعنی این‌ها فراتر می‌روند و می‌گویند این احکام فقهی، این باید و نبایدهای دینی، آنجا جاری نیست. گرچه ما قبول داریم که خیلی مقام عزادار بالا است و عزاداری هم به تعبیر حضرت آقا از افضل قربات است و این سنت دیرینه عزاداری با همان روش متداول و سنتی که وجود داشته و به دور از خرافات و کارهای ناشایست، باید محفوظ بماند؛ اما انسانی که می‌خواهد با عزاداری اجر و ثواب ببرد، اول باید بداند که احکام فقهی تعطیل‌بردار نیست. چگونه خود اباعبدالله (ع) ظهر عاشورا در محاصره دشمن زیر تیرباران دشمن، نماز را اول وقت خواندند و آن هم به جماعت خواندند؛ یعنی دارند به ما نشان می‌دهند که این باید و نبایدها و این تکالیف شرعی تعطیل‌بردار نیست حتی در سخت‌ترین وضعیت. تا آخرین لحظات توصیه‌هایشان این بود که خانم‌ها از خیمه‌ها بیرون نیایند و حتی دشمن این را فهمیده بود که آن حمله به خیام است که اباعبدالله (ع) را از پا در می‌آورد؛ یعنی آنجا دیگر نمی‌تواند تحمل کند؛ یعنی مسائل محرم و نامحرم؛ بنابراین این حرف که از روی عشق است و فقه جاری نیست، کاملاً باطل است و احکام فقهی همه جا جاری است در همه وضعیت‌ها. باید توجه شود مراعات شود که خدای ناکرده عزاداری سبب انجام کارهای حرام مثل اختلاط محرم و نامحرم نباشد، حقوق مردم تضییع نشود و موجب اذیت و آزار عمومی نباشد. به علاوه ترک واجب نباشد، نماز ترک نشود، نماز صبح قضا نشود. نکته پایانی این است معمولاً عزاداران در مجلس عزا شرکت می‌کنند و نوحه می‌خوانند، سینه می‌زنند زنجیر می‌زنند برای چه؟ برای اینکه ثواب ببرند. اگر یک عملی را ما شبهه داشتیم یعنی معلوم نبود ثواب دارد یا ندارد آدم عاقل چکار می‌کند؟ آن موردی را که شبهه دارد کنار می‌گذارد می‌رود سراغ کاری که قطعاً ثواب دارد؛ بنابراین در عزاداری‌هایتان به‌طور کلی توصیه مراجع معظم تقلید، توصیه حضرت آقا مقام معظم رهبری را بشنوید و از کارهای سخیف سبک و مبتذل و از کارهایی که موجب وهن مذهب است، کارهایی که دشمنان از آن سو استفاده می‌کنند اعمالی که موجب اختلاف و تفرقه بین مسلمانان می‌شود پرهیز کنید و عزاداری وزین و سنگینی که در شأن خودتان و در شان اباعبدالله (ع) و ائمه اطهار (ع) است بپردازید و مطمئن باشید که اجر و ثواب می‌برید؛ و از کارهایی که قطعاً حرام است و کارهایی که شبهه دارد یعنی یا شبهه حرمت دارد یا شبهه اینکه اصلاً ثواب دارد یا نه ان‌شاالله در عزاداری‌ها بپرهیزید. از خدا می‌خواهیم به همه ما توفیق عزاداری با معرفت را عنایت بفرماید.
