عاشورا نقطه عطف تاریخ اسلام و تشیع است و پژوهش در همه زوایای آن لازم و ضروری به نظر می‌رسد. اما آن چه بیش از همه اهمیت دارد، شناخت هدف امام حسین (ع) از این حرکت است. در این راستا بررسی دقیق سخنان و دیدگاه ایشان درباره آینده و مهدویت و چشم اندازی که برای جهان مطرح می‌فرماید، ضروری می‌نماید. 

شهادت امام حسین (ع) در کربلا، امری واضح برای بسیاری از یاران و اصحاب امام حسین (ع) بود و آنقدر رسول خدا (ص) و امیرالمؤمنین (ع) آن را در بین مردم بیان کرده بودند که بسیاری از مردم مکان و نحوه شهادت آن حضرت را می‌دانستند. از این رو از زمان خروج امام (ع) از مدینه تا رسیدن به کوفه، بسیاری از یاران آن حضرت نزد ایشان آمدند و ایشان را از حرکت به سمت کوفه برحذر داشتند. همچنین امام حسین (ع) در جواب بسیاری از آن‌ها، برخی از دلایل حرکت خود به سمت کربلا و شهادت را اعلام می‌کردند.

زمانی که امام حسین (ع) قصد خروج از مدینه و رفتن به سمت کوفه را داشت، محمدبن‌حنفیه نزد امام آمد و از وی درخواست کرد امام مسیر حرکت خود را تغییر دهد و به سمت کوفه نرود. ولی امام (ع) با اشاره به آگاهی خود از سرنوشت خویش، دلیل حرکت خود را بیان کردند.

امام حسین (ع) نامه‌ای برای بزرگان و اشراف بصره نوشتند و آن را همراه سلیمان روانه بصره کردند. بزرگان و اشراف بصره عکس‌العمل‌های متفاوتی به نامۀ حضرت داشتند که به بررسی هرکدام به‌صورت جداگانه پرداخته‌ایم.

نوشتۀ زیر به بـخش‌هایی از سـخنان سیدالشهدا در مواجهه با افراد و حوادث در راه مکه تا کربلا به روش تحلیلی با چشمداشت ادراک اهداف آن حضرت توجه دارد. سعی کردیم حتی الامکان به شیوه‌ای روایی و تحلیلی، گفت‌وگوهای امام (ع) با شخصیت‌های مـهمی چون محمد بن حنفیه، فرزدق، حضرت زینب (س)، حر بن یزید ریاحی را بررسی کنیم؛ همچنین سخنرانی امام (ع) در منزل «شراف» و خطبۀ حضرت سیدالشهدا (ع) پس از ورود به کربلا  را بررسی کردیم تا بتوانیم از خلال سخنان بلیغ آن امام معصوم، به اهداف ایشان بـرای خـلق حماسه کربلا پی ببریم.

زمانیکه مروان از طرف یزید پیش امام حسین (ع) آمد، خود را خیرخواه امام معرفی کرد و از امام خواست با یزید بیعت کنند. ولی امام حسین (ع) فرمودند فاتحه آن اسلامی که امت گرفتار زمام‌دارى مثل یزید شود را باید خواند.

امام حسین (ع) توسط ولید حاکم مدینه احضار شدند و نامه یزید به ایشان تسلیم شد. یزید دستور داده بود که امام حسین (ع) را رها نکند تا از او بیعت بگیرد امام حسین از ولید فرصت خواست و دوشب پس از آن امام حسین (ع) به سوی مکه حرکت کردند و...

امام حسین (ع) با ذکر جمله «خیر منّی»، مرتبه والا و شأن رفیع حضرت زهرا (س) را ترسیم می‌کند و او را بهتر از خود شمرده و فضیلت عظمتش را یادآوری می‌نماید..

در حوادث تاریخ اسلام، حتی در غزوات پیامبر، نمونه‌های ایثار و پاک‌بازی فراوان است ،اما رزمندگان هیچ نبردی نه در اندازه شهدا کربلا، ایثار خالصانه دارند.

در برابر سپاه عمر سعد قرآنی باز کرد وفرمود: ای مردم! میان ما و شما قرآن کتاب خدا و قانون جدم رسول خدا (ص) حکم باشد. سپس از آن‌ها گواهی خواست.