دستور نظام‌مند یکی از زیرمجموعه‌های زبان‌شناسی نقش‌گرا است که مایکل هلیدی و رقیه حسن این دستور را رشد و توسعه دادند و با هدف کاربردی آن «نظریه دستور زبان نقش‌گرای نظام‌بنیاد» را مطرح نمودند. در این پژوهش عامل انسجام متنی حذف براساس نظریه انسجام مایکل هلیدی، در شش دعای صحیفه سجادیه (2، 21، 25، 37، 50، 52) به صورت تحلیلی، توصیفی و آماری مورد بررسی قرار گرفته است. از آنجا که حذف قراین لفظی و معنایی در ساختار متن دارد که از طریق بخش‌ها و عناصر دیگر متن بازیابی می‌شود می‌تواند به عنوان یکی از عوامل انسجام متنی در صحیفه سجادیه لحاظ شود. با توجه به ارتباط نزدیک‌تر امام سجاد (ع) به خداوند متعال و اصل اقتصاد زبانی، امام (ع) زبان خود را موجز و فشرده بیان کرده‌اند تا ارتباط و انتقال پیام و اجابت سریع و در کوتاه‌ترین زمان صورت گیرد.

تصویرآفرینی، شیوه‌ای بلاغی و هنرمندانه برای بیان مطالب است که در متون گوناگون از آن استفاده می‌شود. علاوه بر قرآن کریم، استفاده از زبان تصویر در سایر متون دینی از جمله صحیفه سجادیه نیز دیده می‌شود. مطالعه دعای هفتم صحیفه سجادیه نشان می‌دهد که در این دعا از شیوه تصویرآفرینی استفاده شده است. سراسر این دعا تصویر فردی را نشان می‌دهد که به واسطه شرایط خود مشغول تضرع به درگاه الهی است. این فرد به صورت شخصی گرفتار و مستاصل؛ پناه‌جویی دردمند؛ بار سنگین سختی‌ها بر دوش و ذلیل و بی‌یاور ترسیم شده است. او از خداوند تمنای گشایش درها و برطرف شدن مصائب را دارد.

یکی از مهم‌ترین آیات قرآن مجید آیه شریفه تطهیر است که از دیرباز از سوی علمای علم کلام و مفسرین مورد بحث و بررسی قرارگرفته است و هرکس از زاویه دید خود به آن نگریسته و پیرامون آن مطالبی را بیان کرده است. نگارنده در این مقاله به بررسی دلالت آیه تطهیر و شناسایی مصادیق واژه «اهل ‌بیت» در آن پرداخته است. هرچند بسیاری از مفسران و محدثان اهل سنت در ذیل آیه شریفه روایاتی نقل کرده‌اند که موید انحصار مصادیق این آیه در پنج‌تن آل عبا است اما گروهی از آن‌ها در مقام نظریه‌پردازی بعضی از همسران پیامبر (ص) را به‌عنوان مصداق واژه اهل ‌بیت نام می‌برند.

عاشورا نقطه عطف تاریخ اسلام و تشیع است و پژوهش در همه زوایای آن لازم و ضروری به نظر می‌رسد. اما آن چه بیش از همه اهمیت دارد، شناخت هدف امام حسین (ع) از این حرکت است. در این راستا بررسی دقیق سخنان و دیدگاه ایشان درباره آینده و مهدویت و چشم اندازی که برای جهان مطرح می‌فرماید، ضروری می‌نماید. 

یکی از قرینه‌ها، عرضه ادعیه صحیفه سجادیه به قرآن است. براین اساس، این پژوهش در صدد بررسی «درونمایه‌های مشترک قرآن و صحیفه» بوده تا به درستی متن کتاب دست یابد. رابطه قرآن و صحیفه، رابطه محتوایی است. با عرضه صحیفه سجادیه به قرآن کریم، اشارات، تلمیح‌ها، تضمین‌های قرآنی آن حضرت فراوان به چشم می‌خورد و اشتراکات بین آن دو کتاب اعتبار صحیفه را می‌افزاید. 

کاربست روش‌های زبان‌شناسی کاربردی در مطالعات تاریخی می‌تواند راه‌گشای بسیاری از مسائل مطرح در این حوزه باشد. این میان، گاه توجه به کنش های زبانی جامعه، شناسایی «بافت» یک رویداد و استخراج گفتمان‌های تولید شده در آن آگاهی های تاریخی نوینی پدید می‌آورد. بر این اساس، در مطالعه پیش رو با کاربست نگاه گفتمانی و بهره‌گیری از روش توصیفی «فرکلاف» و نظریه آوای متعارض «باختین» کوشش می‌کنیم روشی نوین در مطالعات متون تاریخی در قالب واکاوی کنش های گفتاری پایه‌گذاری کنیم. بدین منظور، با کاربست روش پیشنهادی در مطالعه موردی خطبه حضرت زینب (س) در شام، کوشش خواهیم کرد بدانیم پس از واقعه عاشورا، حضرت زینب (س) سعی در پدید آوردن چه گفتمانی داشته‌اند.

وجود گزارش‌های ضد و نقیض درباره کیفیت تعامل محمد بن‌ حنفیه و سیدالشهداء (ع) در رابطه با نهضت کربلا، نشان از لزوم ارزیابی و بررسی صحت و سقم آن اخبار دارد. گزارش ابن ‌اعثم مبنی بر نگارش وصیت‌نامه از سوی امام (ع) برای محمد بن حنفیه پیش از ترک مدینه؛ مخالفت او با قیام آن حضرت در گزارش ابن‌ سعد؛ دو نامه ارسالی سیدالشهداء (ع) برای وی از مکه و کربلا و نیز «روایت مشیت» که از ابن‌طاووس نقل شده، از جمله این اخبار است. پژوهش حاضر بر آن است تا این اخبار را مورد بازخوانی قرار داده و به نقد و ارزیابی آن‌ها بپردازد. 

برقراری نظام ولایت عهدی از پدیده های شوم دوران معاویه است و او که مدتها در اندیشه این نظام ناروا بود با زیرکی تصمیم خود را در سخنرانی های پراکنده با سایرین در میان گذاشت و در نهایت موفق شد تا زمامداری موروثی را با اهداف دین ستیزانه در هم آمیزد و مسند خلافت را در خاندان بنی امیه موروثی سازد.

شهادت امام حسین (ع) در کربلا، امری واضح برای بسیاری از یاران و اصحاب امام حسین (ع) بود و آنقدر رسول خدا (ص) و امیرالمؤمنین (ع) آن را در بین مردم بیان کرده بودند که بسیاری از مردم مکان و نحوه شهادت آن حضرت را می‌دانستند. از این رو از زمان خروج امام (ع) از مدینه تا رسیدن به کوفه، بسیاری از یاران آن حضرت نزد ایشان آمدند و ایشان را از حرکت به سمت کوفه برحذر داشتند. همچنین امام حسین (ع) در جواب بسیاری از آن‌ها، برخی از دلایل حرکت خود به سمت کربلا و شهادت را اعلام می‌کردند.

زمانی که امام حسین (ع) قصد خروج از مدینه و رفتن به سمت کوفه را داشت، محمدبن‌حنفیه نزد امام آمد و از وی درخواست کرد امام مسیر حرکت خود را تغییر دهد و به سمت کوفه نرود. ولی امام (ع) با اشاره به آگاهی خود از سرنوشت خویش، دلیل حرکت خود را بیان کردند.