یکی از مواردی که برای حضور زنان در آن اختلاف نظر وجود دارد، پیاده‌روی اربعین است. پیاده‌روی میلیونی اربعین، اجتماعی بزرگ است که هر ساله با شکوهی بیشتر از قبل برگزار شده و جهانیان را شگفت‌زده ساخته است. 

مناسک عزاداری عاشورا بستر ظهور یک نظام نمادین قوی است که مهم‌ترین نقش را در بازتولید هویت شیعی، معنا بخشی به حیات شیعیان و تقویت همبستگی میان آن‌ها دارد. در این میان، به نظر می‌رسد استفاده از نمادها سهم بسزایی در تبادل سریع و ماندگارتر پیام‌های معنوی و قدسی میان زائران و ایجاد همبستگی میان آن‌ها داشته است.

فرهنگ غنی شیعه در توسل به اهل‌بیت (ع) با دعا و ارتباط عاطفی در غالب گریه بر مصیبت امام حسین (ع)، یکی از نعمت‌های خداوند متعال است. گریه بر آن حضرت، ریشه در قرآن و روایات اهل‌بیت (ع) دارد و در جهت پیشبرد اهداف اسلام، تربیت و تعالی روح انسان‌ها یک هنر خدادادی است

موضوع زیارت حضرات معصومین (ع)، یکی از مصادیق اصلی توسل و تقرب‌جویی بندگان برای رسیدن به هدف آفرینش و معرفت الهی است. از میان زیارت‌های متعدد منسوب به امام حسین (ع)، زیارت اربعین به عنوان میثاق ولایی شیعیان و نشانه مومنان واقعی مورد عنایت ویژه واقع شده است. همچنین در کتب روایی شیعه، زیارت‌نامه‌ای معتبر برای روز اربعین، از سوی امام صادق (ع) صادر شده است که تعمق و بررسی بیشتر محتوای آن، اهداف قیام و صفات و شخصیت جامع امام حسین (ع) را به عنوان خلیفه الله نمایان‌تر می‌سازد.

مراسم پیاده‌روی و زیارت اربعین یکی از مهم‌ترین کانون‌های تربیتی انسانِ آزادی خواه است. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی به این سوال اساسی پاسخ می‌دهد که زیارت اربعین در تربیت فردی و اجتماعی زائران چه تأثیری دارد؟ از مهم‌ترین آثار زیارت اربعین در تربیت فردی زائر، خودسازی و تهذیب نفس، ایجاد آرامش درونی، تمرین صبر و استقامت، خودباوری، الگودهی و الگوپذیری، افزایش عشق و مهرورزی، تقویت دین‌داری و شکرگذاری از نعمت‌هاست.اربعین در بعد تربیت اجتماعی نیز می‌تواند در ایجاد همبستگی، تحقق امت واحده اسلامی، ایجاد شور و شعور سیاسی، توجه به امر به معروف و نهی از منکر و تبلور مفاهیم اخلاقی مانند تعاون، همدلی، ایثار و از خود گذشتگی، انفاق، بخشندگی، روحیه ظلم ‌ستیزی و استقامت تأثیرگذار باشد.

فرهیختگان و فرزانگان جهان حقیقت نهضت حسینی را به خوبی درک کرده‌اند، از این رو رهبر این نهضت برای آنان به مثابه  آموزگار و الگویی والا و بی بدیل بوده و هست. بسیاری از این فرزانگان اهل قلم، مسلمان و مسیحی، در کنار مردم در گردهمایی میلیونی اربعین شرکت می‌کنند.

یکی از راه‌های اتصال و ارتباط با خدا و معصومین، از ناحیه زیارت محقق می‌شود. «زیارت‌نامه‌های ماثور»، متنی که هنگام زیارت معصومان، به عنوان تشرف باطنی خطاب به آنان خوانده می‌شود و امامان صادر کرده‌اند. زیارت‌نامه‌های ماثور در واقع متون آموزشی هستند که روح کلی و ساختار واحدی دارند و ائمه اطهار (ع) در آن‌ها، مباحثی از اصول دین همچون توحید و صفات الهی، نبوت و پیامبر شناسی و نیز امامت و رهبری مطرح کرده‌اند. در کنار اصول دین، مباحثی از فروع دین همچون جهاد، تولی و تبری و نیز امر به معروف و نهی از منکر و همچنین تعالیم اخلاقی مانند صبر، تقوا، وفای به عهد و سایر ارزش‌های اخلاقی را مطرح کرده‌اند.

در این مقاله با توجه به متون تاریخی معتبر، احتمالات ممکن را تبیین کرده و ضمن بیان نظر مدافعان این واقعه، دیدگاه خود را مبنی بر نبود دلیل کافی و قابل اعتماد بر مسئله اربعین سیدالشهدا (ع) تبیین خواهیم نمود. همچنین امکان رسیدن کاروان اسرا را نیز به کربلا در اربعین اول تقریباً ناممکن دانسته و در پایان، دلیل الحاق سر مطهر امام حسین (ع) را به جسم شریفش مورد خدشه قرار داده و وجود حدیث شریفی که زیارت اربعین را از علائم مؤمنان می‌شمارد، برای استحباب و فضیلت آن زیارت کافی دانسته‌ایم.

این‌ نوشتار‌، با رویکرد دانستن چیستی عزاداری به سیره «علمی» و «عملی» معصومین (ع) می‌پردازد؛ بدین معنا که به صورت خلاصه و علمی به واژه‌شناسی کلمات «مأتم»، «ألمَنَاحَه»، «عَزَا»، «ألجَزَع» و ««عَوِیل» می‌پردازد و سپس با اشاره به‌ «سیره عملی» اهل بیت (ع) وظیفه پیروان آن حضرت را بیان می‌کند. در پژوهش حاضر مشخص می‌شود، عزاداری کاملاً وجه علمی، دینی، مذهبی و عقلانی داشته و موجب حفظ دین و ولایت الهی است.

ما «شیدای امام حسین (ع)» هستیم تا شیعه آن حضرت. آیا مشکل در حافظه تاریخ است که زندگی آن حضرت را همین مقدار ثبت کرده، یا آنکه ما در این باره کوتاهی کرده ایم؟