به گزارش کرب‌و‌بلا، محمدرضا پویافر در نشستی که در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد، با برشمردن آسیب‌های نهادی شدن اربعین، به وظایف و مسئولیت‌های سازمان‌های درگیر در این زمینه اشاره کرد و به آسیب‌شناسی تصدی‌گری در این رویداد پرداخت و سه دلیل را برای تصدی‌گری دولتی برشمرد.
مشروح سخنان وی را در ادامه می‌خوانید:
محمدرضا پویافر در ابتدای سخنان خود با تمرکز بر نهادی شدن آیین اربعین، گفت: منظور از نهادی شدن، حضور پررنگ دولت و فکر کردن درباره نقش مردم و تعریف جایگاه آنان در این مراسم است. وقتی در مورد اربعین صحبت می‌کنیم، آن را یک آیین مردمی تلقی می‌کنیم، اما اینکه مردم چه نقشی در این آیین ایفا می‌کنند یا اصلا به طور کلی در ایران مشارکت‌های مدنی و مردمی در سطح اجتماعی به چه شکلی تعریف می‌شود، موضوعی است که در ادامه به آن پرداخته خواهد شد.
وی ادامه داد: مساله اصلی این است که ما یک نوع تصدی‌گری کلی از سوی دولت (به معنای عام آن) در همه عرصه‌ها در کشور داریم. مثلا در اقتصاد، حتی با وجود اجرای خصوصی‌سازی باز هم تصدی‌گری دولت وجود دارد، یا تصدی‌گری درحوزه سیاست، فرهنگ، رسانه، ورزش و حتی مناسک دینی.
وی افزود: به نظر می‌رسد یک نوع واهمه در همه ابعاد از جانب دولت در رها کردن این تصدی‌گری وجود دارد. مثلا مسابقه ایران و کره جنوبی را که در شب عاشورا انجام شد بخاطر بیاورید که چه واهمه‌ای از برگزاری بازی در دولت و بطور کلی حاکمیت ایجاد شد. در حوزه رسانه هم این مساله را داریم. هر چقدر هم مسئولین مرتبط بدانند که واگذار نکردن صدا‌و‌سیما به بخش خصوصی چه صدماتی در پی دارد، باز حاضر نیستند خصوصی‌سازی را در این حوزه بپذیرند.
نهادی شدن دولتی آسیب اصلی راهپیمایی اربعین است.
یا به عنوان مثال هلال احمر در همه جای دنیا به یک شکل خاصی فعالیت میکند و در هیچ کشوری مثل ایران چنین بروکراسی و وابستگی به نهاد حاکمیتی ندارد. این تصدی‌گری توسط دولت تقریبا در همه ابعاد وجود دارد و نمود پیدا میکند، حتی در سطح مشارکت‌های مردمی و مدنی!
پویافر تاکید کرد: اما موضوع مورد بحث در مورد حضور دولت و تصدی‌گری آن در مراسم اربعین است. در ایران برای اداره و سامان دادن این مراسم یک تشکیلات عظیم به نام ستاد اربعین ایجاد شده است که مسئول آن هم معاون سیاسی وزارت کشور است و امسال برای اولین بار این تشکیلات در استان‌ها هم ایجاد شد.
از طرف دیگر مجموعه‌ای به نام ستاد بازسازی عتبات عالیات هم وجود دارد که متولی اسکان و تغذیه است. حتی وزارتخانه‌های مختلف، متولی بخش‌‍‌های مختلف این خدمات هستند.
دلایل تصدی‌گری دولت در مراسم اربعین
وی تصریح کرد: اینکه چرا این اتفاقات می‌افتد دلایل مختلفی دارد؛ از جمله منافع اقتصادی که در پس برگزاری این مراسم برای متصدی آن وجود دارد یا بهره رسانه‌ای بالایی که فضای ایجاد شده برای متولی این امر فراهم میکند.
پویافر در ادامه اظهار داشت: از سویی دیگر می‌توان تعبیر کرد که یک نگرانی از جانب دولت وجود دارد مبنی بر اینکه مردم و بخش خصوصی نتوانند این مراسم را آن‌گونه که در شأن شیعیان است، برگزار کنند.
سرپرست سابق معاونت امور جوانان هلال احمر استان البرز در ادامه افزود: ناگفته نماند، این بحث‌ها و نقد‌ها لزوما به معنای حذف دولت در تمامی امور مربوط به این مراسم نیست. چرا که مسائلی از قبیل تامین نظم و امنیت، بحث ویزا و مشکلات بهداشتی، استمرار وظایف دولت در بیرون از مرزها تلقی می‌شود و باید با نظارت و هماهنگی با آن نهاد انجام شود.
استفاده از رویداد راهپیمایی اربعین به‌عنوان ابزاری در دست نهادها، تلاش برای کسب منافع موجود در آن و محافظت از آن به‌منظور جلوگیری از انحراف آن از مسیر اصلی از مهمترین دلایل تصدی‌گری دولتی در راهپیمایی اربعین است.
وی با اشاره به نقش نظارتی و فیلترهایی که از سوی دولت و حاکمیت در برپایی مواکب وجود دارد، بیان داشت: این از مواردی است که دولت با اعمال فیلترهای متفاوت در سامان‌دهی و حتی ساختار آن‌ها هم دخالت دارد.
آسیب‌های نهادی شدن دولتی اربعین
پویافر با اشاره به آسیب‌های تصدی‌گری دولت در موضوع اربعین، ادامه داد: ورود دولت به این حوزه، نهادی شدن و چارچوب دادن و آیین‌نامه درست کردن برای آن، اولا یک اشتیاقی در سیستم‌های حاکمیتی ایجاد میکند به این مفهوم که از آن به‌عنوان ابزاری برای بهتر ارزیابی شدن استفاده می‌کنند. مثلا اگر عملکرد شهرداری تهران را در مراسم اربعین سال جاری مشاهده کنیم، این نهاد در گزارشی عملکرد خود را در این مراسم چنین آورده است: «پیش‌بینی امکانات و مخازن زباله و نظافت، استفاده از ظرفیت خیرین و مشارکت‌های مردمی برای این مراسم، تبلیغات محیطی، تهیه چادر، موکب، پتو، فرقون، بیل، کلنگ و ...، انجام تبلیغات فرهنگی در فضای شهری و خروجی‌های تهران در مورد اربعین، اعزام مداح و برگزاری مراسم مذهبی و مستندسازی.» اینکه اصلا چه نیازی بوده شهرداری شهر تهران تا این اندازه در این مراسم حضور پیدا کند خود موضوع مهمی است که باید در پس همین آسیب به آن توجه کرد.
وی افزود: دوم اینکه بسیاری از نهادهای مردمی و سطوح مختلف در اجتماع هم برای کسب منافع خود در آن‌جا حضور پیدا می‌کنند. مثل خیریه‌هایی که فعالیت خود را در داخل کشور تعطیل کردند و موکب‌هایی را راه اندازی کردند که با جنس فعالیتشان در خیریه هیچ سنخیتی نداشته است.
این منتقد اظهار داشت: به هر حال در پس این نهادی شدن دو موضوع را باید در نظر گرفت؛ نخست ایجاد یک تقابل و مرزبندی و تمایزگذاری ارادی و عمدی در سطح کلان، بین خَیِر دینی و خَیِر غیر دینی، که این تقابل منجر به تعریف و بازتولید چنین موضوعی می‌شود که خَیِر خوب و بد داریم و هر خَیِری که به امام حسین علیه‌السلام وصل باشد لزوما خَیِر خوبی است. یعنی شما به صورت ارادی، فضای مشارکت اجتماعی را در بستر دینی قطعه قطعه می‌کنید که این فرآیند سکولاریزیشن را تقویت میکند و در این‌جا با مشکلی به اسم عرفی شدن امر خیر مواجه می‌شویم.
وی ادامه داد: مورد بعدی این است که حضور مستقیم دولت در تمامی ابعاد این مراسم باعث می‌شود این نهاد هم هزینه مادی داشته باشد، هم نیروی انسانی خود را به کار بگیرد و در نهایت خود را سیبل تمامی امور مربوط به این مراسم قرار دهد، به این معنی که تمامی کمبودها به پای دولت نوشته می‌شود. در صورتی که اگر این تصدی‌گری آزادتر می‌شد، می‌توانست این امکان را به مردم بدهد که خودشان بازیگر اصلی آن عرصه باشند، اما نقش مردم در این مراسم نقش پول مردم است نه نقش آن‌ها در برنامه‌ریزی و مشارکتشان در طراحی فرآیندها.
وی در پایان تصریح کرد: برای پایان سخن ذکر این نکته ضروری است که تمامی این بحث‌ها در قالب جامعه‌شناسی ارائه می‌شود و ضرورتا در پی نفی و اثبات چیزی نیست. به هر حال وقتی دولت و حاکمیت متولی و متصدی این مراسم آیینی می‌شود باید به پیامدهای مثبت و منفی آن احاطه کاملی داشته باشد.
انشاالله یک فکر اساسی برای اربعین باید بکنند دیگه